سخنرانی استاد فرحزاد با عنوان قرآن و اهلبیت علیهم السلام چراغ های هدایت الهی

اسامی معصومین: پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم ، علی علیه السلام ، فاطمه علیه االسلام ، حسن علیه السلام ، حسین علیه السلام ، صادق علیه السلام .

سخنران استاد فرحزاد

«هُوَ الَّذي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى وَ دينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ [1]» خدای متعال مبدا و سرچشمه ی همه ی هدایت هاست «الله نور السماوات و الارض[2]»، « هُدَى مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَ هُدَى مَنْ فِي الْأَرْضِ[3]» خدا نور خود را در نبی اکرم صلی الله علیه و آله وسلم قرار داده است. در روایت توحید صدوق حضرت فرمودند: مَثَل نوره کمشکات، پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم است. «كَمِشْكاةٍ فيها مِصْباحٌ الْمِصْباح[4]» این وجود مقدس نور الهی است و هدایت همه ی عوالم از جامدات تا ملائکه و بالاتر از ملائکه با او محقق می شود. این نور مانند چراغ دانی است که در آن چراغی برافروخته شده و آن چراغ در یک حباب بلورین قرار گرفته و این چراغ از درخت زیتونی که «لا شَرْقِيَّةٍ وَ لا غَرْبِيَّةٍ يَكادُ زَيْتُها يُضي ءُ وَ لَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نار[5]» آن درخت نه غربی است و نه شرقی ولی همه ی عوالم را روشن می کند شعله می گیرد. «ٌنُورٌ عَلى نُور[6]» نورهایی که از این چراغدان الهی در عالم تجلی می کنند هریک نوری هستند بر فراز نور دیگر و امامی بعد از امام دیگراز فرزندان حضرت فاطمه علیها السلام. در حدیثی امام جعفر صادق علیه السلام فرمودند: مشکات سینه ی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم و چراغی که در این سینه برافروخته شده نبوتی است که خدای متعال به این وجود مقدس عطا نموده و قرآنی است که خدای متعال به این قلب پاک عنایت کرده و همه ی عالم میهمان این کتاب الهی هستند. مَثَل نور الهی چراغ دانی است که همه ی چراغ های هدایت در آن برافروخته شده و همه ی انبیا، امت ها و اقوام گذشته و آینده و حتی همه ی عوالم ملائکه و غیر او با این چراغ هدایت می شوند. همه ی عالم میهمان هدایت و دستگیری او هستند.

قرآن و اهلبیت علیهم السلام ، دو نور هدایت الهی

نور اول؛ قرآن

به واسطه ی وجود پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم که مَثَل نور الهی است دو جریان هدایت در عالم لازم شده است. یک جریان هدایت، کتاب خدای متعال است. قرآن نوری است که از طرف خدا بر قلب پیامبر نازل شده وبه واسطه ی پیامبر بر عوالم دیگر نزول یافته است. کتاب های همه ی انبیا نور و هدایت است، ولی نور و هدایتی که در قرآن است « وَ الْمُهَيْمِنِ عَلَى ذَلِكَ كُلِّه[7]» اگر امت هدایت می شوند به واسطه ی نوری است که خدای متعال در قلب پاک پیامبر روشن نمودند. امام خمینی می فرمایند: «اگر قرآن نازل نمی شد برای همیشه این حقایق در کتم و پرده ی غیب می ماند.» به واسطه ی وجود پیامبر این حقایق نازل شده و در معرض قلب های ما قرار گرفته است.

نور دوم؛ اهل بیتعلیهم السلام

نور دومی که بر عالم دنیا نازل شده هدایت معصومین علیهم السلام است: «خَلَقَكُمُ اللَّهُ أَنْوَاراً فَجَعَلَكُمْ بِعَرْشِهِ مُحْدِقِينَ حَتَّى مَنَّ عَلَيْنَا بِكُمْ فَجَعَلَكُمْ فِي بُيُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَ يُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ [8] » خدای متعال این انوار را از عوالم بالا و از گرداگرد عرش خود به عالم دنیا تنزل داده تا مومنین بتوانند از این نور استفاده کنند. در آیه ی نور، نور به امام تفسیر می شود: « نُورٌ عَلى نُورٍ إِمَامٌ مِنْهَا بَعْدَ إِمَام . ً إِمَاماً مِنْ وُلْدِ فَاطِمَةَ سلام الله علیها [9] » امامانی از نسل فاطمه ی زهرا علیها السلام انوار هدایت الهی هستند. در آیات دیگر قرآن نور به امام تفسیر می شود. ولایت امیرالمومنین علیه السلام حقیقت نوری است که قلب های همه ی مومنان با آن نور به سمت خدای متعال هدایت می شود. واسطه نزول این دو نور در عالم پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم هستند. خدای متعال این دو نور هدایت الهی را به پیامبر اکرم عنایت فرموده و با وجود مقدس ایشان این دو نور به عالم دنیا آمده اند.

چهار مرحله مراحل سلوک برای رسیدن به درجات عالی قرب

« يا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جاءَتْكُمْ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَ شِفاءٌ لِما فِي الصُّدُورِ وَ هُدىً وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنينَ قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَ بِرَحْمَتِهِ فَبِذلِكَ فَلْيَفْرَحُوا هُوَ خَيْرٌ مِمَّا [10]» علامه طباطبایی در ذیل این آیه ی نورانی به چهار مرحله ی سلوک که انسان برای رسیدن به درجات عالی قرب نیاز دارد اشاره نموده اند که این چهار مرتبه ی سلوک به واسطه ی قرآن تحقق می یابد.

الف: موعظه: « يا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جاءَتْكُمْ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ [11]» قدم اول موعظه های الهی است؛ تذکرهایی که قلب انسان را بیدار می کند و انسان را از عالم غفلت وارد عالم هوشیاری می نماید.

ب: رفع موانع: بعد از اینکه انسان هوشیار شد و خواست به سوی خدای متعال حرکت کند قدم دوم این است: در انسان موانعی وجود دارد که هر یک از آن موانع به تنهایی می تواند مانع حرکت انسان شود. بیماری های قلب انسان کبر، عجب، حسد و سایر صفات ناپسندی هستند که در نتیجه ی محبت به ولایت طاغوت و کفر به خدا ایجاد شده اند. هر کدام از این صفات ناپسند می توانند به تنهایی یک سالک را از رسیدن به مقصد باز دارند؛ بنابراین در قدم دوم می بایست بیماری هایی که در باطن انسان و در جامه ی انسانی وجود دارند مداوا شود. اگر این بیماری ها بهبود پیدا نمود، انسان آماده ی حرکت به سوی خدای متعال می گردد.

ج: شرح صدر: قدم سوم این است که هدایت الهی قدم به قدم قلب انسان را نورانی نماید. «فَمَنْ يُرِدِ اللَّهُ أَنْ يَهْدِيَهُ يَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ[12]» باید شرح صدر پیدا شود «أَ فَمَنْ شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ فَهُوَ عَلى نُورٍ مِنْ رَبِّهِ[13]» انسانی که به شرح صدر می رسد آماده می گردد تا حقیقت اسلام و تسلیم در مقابل خدای متعال به او عنایت شود «َّ إِنَّ الدِّينَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلام[14]» دینی که خدا می پذیرد حقیقت اسلام و تسلیم بودن در مقابل خدا است. اسلام همان نورانیتی است که خدا در قلب انسان قرار می دهد. از پیامبر سوال شد: «فَمَنْ يُرِدِ اللَّهُ أَنْ يَهْدِيَهُ يَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ[15]» اگر خدا بخواهد کسی را هدایت کند به او شرح صدر می دهد. این شرح صدر چیست؟ حضرت در یک کلمه فرمودند: «نور یقع فی قلب المومن یشرح له صدره و ینفسه» نوری است که در قلب مومن واقع می شود و با آمدن این نور وسعت سینه و شرح صدر به مومن عنایت می گردد.

د: دریافت انوار هدایت: این نورانیت انسان را از حجاب ظلمت و محدودیت ظلمات بیرون می آورد. همه ی صفات نیکو مانند ایمان، تقوا، یقین، صبر و رضا جزو همان انواری است که وارد قلب مومن می شود و مومن با این نور به سمت خدای متعال حرکت می نماید. سرچشمه ی این نور قرآن است. انسان هایی که این درجات را پشت سر گذاشته و این قدم ها را در سایه ی قرآن طی نمودند رحمت خاصی که به تعبیر قرآن مخصوص مؤمنین است و آن رحمت رحیمیه است شامل حال آنها می شود و آنها را به توحید، حیات طیبه، ایمان، یقین و درجات کمال می رساند. اینها مراتب سیری است که مومن باید طی کند و همه ی اینها به واسطه ی قرآن محقق می شود. قرآن عامل بیداری قلب انسان و دوری آن از همه ی بیماری ها و موانع و آفت هاست.

فضل و رحمت الهی برای مخلوقاتش

« قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَ بِرَحْمَتِهِ [16]» شفا و رحمت و هدایتی که با قرآن نازل شده ناشی از فضل و رحمت الهی است. رحمت و فضل الهی سرچشمه ی این مراتب سیر و نورانیت قرآن است. در روایتی آمده است که فضل الله یعنی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم و رحمت یعنی امیرالمومنین علیه السلام و علامه طباطبایی می فرمایند: فضل خدای متعال عمومی است، ولی رحمت، همان رحمت خاص نسبت به مومنین است. درجات هدایت قرآن و نوری که به واسطه ی پیامبر نازل شده بر قلب مومن نازل می شود و تدریجا او را با موعظه و هدایت و شفا و رحمت خود به درجات کمال سوق می دهد. در روایات ذیل آیه ی نور، انوار الهی به سینه ی مطهر پیامبر تشبیه شده، ولی در بعضی روایات مشکات قلب مومن است. قلب مومن نیز چون آینه ی قلب نبی اکرم است چراغدان الهی می شود، یعنی با نوری که خدای متعال بر قلب پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم نازل فرموده قلوب مومنین هم نورانی می شود.

ولایت الهی در ادیان گذشته

همه ی ادیان و کتب انبیاء گذشته از قرآن و پیامبر هستند. ولایتی که انبیای گذشته بر امت خود داشته اند از ولایت امیرالمومنین علیه السلام است. «وَلَايَتُنَا وَلَايَةُ اللَّهِ الَّتِي لَمْ يَبْعَثْ نَبِيّاً قَطُّ إِلَّا بِهَا [17]» ولایت ما همان ولایت خدای متعال است و همه ی انبیا مبعوث به این ولایت اند، گر چه ولایت امیرالمومنین و قرآن به واسطه ی انبیا و کتب آسمانی گذشته در بین امتهای گذشته نیز جاری شده، ولی مرتبه ی کمال قرآن و کمال ولایت جز با این وجود مقدس در عالم نازل نشده؛ لذا « الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتی[18]» نعمت ولایت و دین در امت های گذشته نیز بوده است «ْهُوَ الَّذي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى وَ دينِ الْحَق[19]» دین حق در این آیه به ولایت امیرالمومنین علیه السلام تفسیر شده است. دینی که در امت های گذشته بود نیز در آن روز با ولایت امیرالمومنین به کمال خود رسید.

وصیت پیامبرصلی الله علیه و آله وسلمبه پیروی از قرآن و اهل بیتش

پیامبر در هنگام رحلت خود می فرمایند: « إِنِّي تَارِكٌ فِيكُمُ الثَّقَلَيْنِ كِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِی[20]» من از بین شما می روم و این دو سرمایه ی گرانبهاء را بین شما باقی می گذارم؛ یکی کتاب من است که کتاب الهی است و دیگری عترت من. این همان دو حقیقت و دو هدیه ای است که خدای متعال به پیامبر عنایت کرده و اگر نزول پیامبر در دنیا نبود برای همیشه مردم از این دو حقیقت محروم می ماندند. این دو حقیقت در حد کمال به واسطه ی پیامبر در عالم دنیا تنزل پیدا کرده است «ولن يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْض[21]» این دو حقیقت هرگز از یکدیگر جدا شدنی نیستند.

خدای متعال در قرآن می فرماید: بل هو آیات بینات، این کتابی که ما به پیامبر نازل کردیم نشانه های واضح خدا و آیات بیّنات خدای متعال است و اگر کسی به سوی خدای متعال راهنمایی نمی شود پیداست به نورانیت این کتاب و این آیات بینات راه پیدا نکرده است. اگر کسی به نورانیت قرآن راه پیدا نمود به درجات هدایت و کمال می رسد. خدای متعال بیان می کند که راه رسیدن به این آیات بینات و بهره مند شدن از نور قرآن این است: «بَلْ هُوَ آياتٌ بَيِّناتٌ في صُدُورِ الَّذينَ أُوتُوا الْعِلْم[22]» آیات بینات الهی در سینه ی انسان هایی است که خدای متعال به آنها حقیقت علم الهی را عنایت کرده است: « إِنَّ الَّذينَ أُوتُوا الْعِلْم[23]» در روایات معصومین آمده که ما هستیم. در روایتی حضرت با لطافت فرمودند: مشاهده کنید خدا نمی فرماید آیات قرآن بین دو جلد کتابند، بلکه حقیقت آیات قرآن « صُدُورِ الَّذينَ أُوتُوا الْعِلْم[24]» در سینه ی کسانی است که خدای متعال به آنها علم عنایت کرده است. وقتی سوال کردند که آنها چه کسانی هستند فرمود: غیر از ما ائمه چه کسی می تواند حامل علم الکتاب باشد. لذا حقیقت علم الکتاب در وجود معصومین است.

جدایی ناپذیر بودن قرآن و عترت

معصومین به واسطه ی احاطه و اشراف به حقیقت قرآن و به واسطه ی اینکه خدا حقیقت قرآن را به آنها عنایت کرده و همه ی حقایق به وضوح در قرآن بیان شده « تِبْياناً لِكُلِّ شَيْ [25]» به همه ی حقایق اشراف دارند. پیامبر این دو حقیقت را از خود به یادگار گذاشتند و فرمودند: « إِنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا أَبَدا[26]» مادامی که به این دو حقیقت متمسک هستید هرگز از راه هدایت منحرف نخواهید شد و امکان جدا کردن این دو حقیقت از یکدیگر وجود ندارد. کسانی که گفتند: «ُ حَسْبُنَا كِتَابُ اللَّه[27]» در واقع هم کتاب را رها کردند و هم عترت را؛ تمسک به قرآن بدون عترت و عترت بدون قرآن ممکن نیست: « ولن يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا [28]» حقیقتی که اگر کسی به او تمسک کرد تمسک به قرآن نیز هست عترت نبی اکرم صلی الله علیه و آله وسلم است که خدای متعال کتاب الهی، انوار، درجات، نورانیت مواعظ، شفا، هدایت و رحمت الهی این کتاب را در وجود مقدس آنها قرار داده و به واسطه ی معصومین به مومنین عنایت می شود. پس بدون تمسک به معصومین امکان برخورداری از نورانیت قرآن و نورانی شدن به نور قرآن ممکن نیست و مومن کسی است که به قرآن و اهل بیت متمسک است و وجودش نورانی است «الْمُؤْمِنُ يَتَقَلَّبُ فِي خَمْسَةٍ مِنَ النُّور[29]»، « الْمُؤْمِنُ يَنْظُرُ بِنُورِ اللَّه[30]» روایاتی که در باب نورانیت مومن نقل شده به خاطر این است که مومن به کتاب و سنت متوسل است و خدای متعال حقیقت نورانیت کتاب و سنت را به مومن به اندازه ی ظرف وجودی او عنایت می کند و همه ی اینها به واسطه ی شفاعت پیامبر است.

ابتلائات و مصیبت های وارده بر پیامبر اکرمصلی الله علیه و آله وسلم

پیامبر برای اینکه این کتاب و هدایت الهی را نازل کنند و به ما برسانند و امکان سیر ما به سوی خدای متعال فراهم شود همه ی ابتلائاتی را که انبیا تحمل کرده اند یکباره و حتی بیشتر متحمل شدند. حقیقت تمام مصیبت هایی که برای معصومین رقم خورده مصیبت هایی است که برای پیامبر اکرم رقم خورده است. همانطور که اسماعیل بلای ابراهیم خلیل را تحمل نمود، معصومین نیز مصیبت و بلای نبی اکرم که وسیله ی هدایت و شفاعت نبی اکرم و دست گیری امت و رساندن امت به مقامات معرفت است را تحمل نمودند. به همین دلیل «ما أوذي نبي مثل ما أوذيت[31]» هیچ پیامبری به اندازه ی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم اذیت نشده است و محور دشمنی شیطان و ابلیس و شیاطین انس این وجود مقدس است. در زیارت حضرت از راه دور آمده است: «َوَ أَخْفَى الزَّفْرَةَ وَ تَجَرَّعَ الْغُصَّةَ[32]» حضرت ناله های خود را مخفی می نمودند. امیرالمومنین علیه السلام گاهی در حضور جمع بلند بلند گریه می کردند، ولی در مورد پیامبر چنین چیزی نقل نشده است « أَخْفَى الزَّفْرَةَ وَ تَجَرَّعَ الْغُصَّةَ وَ لَمْ يَتَخَطَّ مَا مُثِّلَ مِنْ وَحْيِكَ[33]» راه وحی را گام به گام می پیمودند و هرگز کسی در این مسیر اشکی از حضرت ندید و ایشان غصه ها را جرعه جرعه فرو می خوردند. مصیبت های حضرت مصیبت های بی نظیری است که جز برای معصومین قابل درک نیست و بالاترین مصیبت فقدان خود ایشان است. در زیارت روز شنبه ی حضرت این تعبیر نورانی آمده است: «انالله و انا الیه راجعون قصبنا بک يَا حَبِيبَ قُلُوبِنَا فَمَا أَعْظَمَ الْمُصِيبَةَ بِكَ حَيْثُ انْقَطَعَ عَنَّا الْوَحْيُ وَ حَيْثُ فَقَدْنَاكَ مَا شَاءَ اللَّهُ وَ إِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُون[34]» مصیبت فقدان حضرت و مصیبت انقطاع وحی دو چیزی است که امروز متوجه امت اسلامی شده است. شیخ طوسی در تهذیب نقل کرده که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم در بیست و هشتم صفر به دلیل مسمومیت به شهادت رسیدند. برخی گفته اند مسمومیت از طریق یک زن یهودی است، برخی نیز دلیل دیگری آورده اند.

نگرانی های پیامبرصلی الله علیه و آله وسلمدر بستر احتضار

حضرت محمد صلی الله علیه و آله وسلم در بستر احتضار دو نگرانی داشتند؛ یکی نگرانی نسبت به امت بود. وقتی جبرئیل نازل شد حضرت فرمودند: جبرئیل چرا در این حالت مرا تنها گذاشتی؟ عرض کرد یا رسول الله رفته بودیم آسمانی ها را برای استقبال شما مهیا کنیم، همه چیز برای استقبال شما در عوالم بالا آماده است. حضرت فرمودند: جبرئیل چیزی بگو که مرا خوشحال کند، عرض کرد یا رسول الله چه چیزی شما را خوشحال می کند؟ فرمودند: بگو خدای متعال با امت من چه می کند؟ عرض کرد من مطلع نیستم. جبرئیل رفت و بازگشت و این آیه ی نورانی را آورد: «وَ لَسَوْفَ يُعْطيكَ رَبُّكَ فَتَرْضى [35]» آنگاه فرمودند: اکنون من آماده ی رفتن هستم و به عزرائیل سلام الله علیه اجازه ی قبض روح دادند. نگرانی دیگر نسبت به اهل بیت علیه السلام است.

وصایای پیامبرصلی الله علیه و آله وسلمبه فاطمه ی زهرا و علی علیهماالسلام

پیامبر به فاطمه ی زهرا علیها السلام و امیرالمومنین علیه السلام وصایایی دارند. پیامبر فرمودند: علی جان بعد از من باید صبر کنی، همان چیزی که جبرئیل چند روز قبل آمده و در حضور رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم از امیرالمومنین تعهد گرفته است. در کافی آمده که بلاها و مصیبت هایی که بر امیرالمومنین نازل می شود یک به یک بیان شده و از حضرت خواستند که باید صبر کنید؛ امیرالمومنین علیه السلام هم قول دادند که صبر کنند. سپس به حضرت فرمودند: علی جان بعد از من امورم را تو عهده دار شو و به نگهبانی و حفظ فاطمه زهرا علیها السلام سفارش نمودند و حضرت را به حفظ امام حسن و امام حسین علیهما السلام توصیه کردند و فرمودند: پس از من خیلی در حق اینها ظلم خواهد شد. وقتی حسنین وارد شدند طبق معمول خود را روی سینه مطهر رسول خدا انداختند. امیرالمومنین می خواستند این دو عزیز را از پیامبر جدا کنند. پیامبر فرمودند: نه علی جان به آنها اجازه بده، بگذار من از آنها بهره ببرم آنها هم از من بهره ببرند. «يَشَمَّانِي وَ أَشَمَّهُمَا[36]» آنها مرا ببویند و من نیز آنها را ببویم.

رفتار امت با اهلبیت پیامبرصلی الله علیه و آله وسلمپس از رحلتش

پس از رحلت پیامبر طولی نکشید امت به خانه ی امیرالمومنین والدار السلطان الولایه هجوم آوردند و این خانه را به آتش کشیدند. خطاب آمد آیا می دانید چه کسی در این خانه زندگی می کند؟ دختر رسول خدا همان کسی که پیامبر خم می شد و دستش را می بوسید، به استقبال او می رفت و او را در جای خود می نشانید، سینه ی او را می بویید و می فرمود من از فاطمه بوی بهشت می شنوم. «ْ حِينَ تَتْ وَ إِنَّ فِي عَضُدِهَا مِثْلَ ُّالدملج [37]» هنوز خون از زخم های بدن فاطمه علیها السلام جاری بود و هنوز کبودی تازیانه ها بر شانه ی فاطمه ی زهرا به جا مانده بود؛ طولی نکشید امیرالمومنین را خانه نشین کردند؛ بدن مطهر سبط اکبرش را تیرباران کردند و سیدالشهدا علیه السلام اجازه نداد بنی هاشم اقدام کنند. فرمود: برادرم وصیت کرده مبادا کسی اقدامی کند و خونی ریخته شود. حضرت امام حسین علیه السلام دستور داد بدن مطهر امام مجتبی را به طرف بقیع بردند و در بقیع این بدن مطهر را به خاک سپرد. وقتی صورت برادر را روی خاک گذاشت دامن خود را تکانید و فرمود :غارت زده کسی نیست که مالش را برده اند، غارت زده منم که مثل تویی را از دست داده ام و برادری مانند تو را از من گرفتند. آنگاه فرمود: برادر دیگر بعد از تو خضاب نمی کنم و دیگر خود را معطر نمی سازم. طولی نکشید حسینی که جایش بر روی سینه ی پیامبر بود (یوم علی صدر المصطفی و یوم علی وجه السری) را نیز به شهادت رساندند. بی جهت نبود که وقتی زینب کبری علیها السلام به گودی قتلگاه آمد و این بدن مطهر و قطعه قطعه و عریان را روی زمین مشاهده نمود خطاب به رسول الله گفت: « وا محمداه صلى عليك مليك السماء هذا حسين مرمل بالدماء صريع بكربلاء مقطع الأعضاء محزوز الرأس من القفا مسلوب العمامة و الردا[38]»