دانشنامه پژوهه بزرگترین بانک مقالات علوم انسانی و اسلامی

بیعت و انتخابات در نظام سیاسی اسلام

No image
بیعت و انتخابات در نظام سیاسی اسلام

بيعت و انتخابات در نظام سياسي اسلام

یعقوب نعمتی وروجنی

بیعت اقسام گوناگونی دارد که یکی از آنها تقسیم بیعت به مشروع و نامشروع است. بیعت منهای ملاحظاتی که در شرع مقدس اسلام وجود دارد، بیعتی نامشروع خواهد بود همانند آنچه در سقیفه بنی ساعده اتفاق افتاد، در این قسم از بیعت دیگر اعطای مشروعیت مطرح نمی شود، زیرا بررسی مشروعیت زایی بیعت یا عدم آن فرع بر مشروعیت نفس بیعت است.

ماهیت سیاسی بیعت: بیعت خواه مشروع و خواه نامشروع از نظر سیاسی، نقش فراهم نمودن شرایط حکومت و اعمال ولایت برای حاکم و امام را دارد. واضح است که حکومت هر چند الهی باشد و در راس آن شخصیتی همانند پیامبر و امام معصوم قرار گیرد تنها با پذیرش و یاری مردم می‌تواند توفیق اداره جامعه بر اساس قوانین شرع مقدس اسلام را داشته باشد. بیعت از نظر سیاسی هم زمینه ساز اعمال ولایت و هم اطمینان بخش به قدرت حکومت خواهد بود و بخش مهمی از کامیابی‌های حکومت، به میزان اعتماد و اعلام وفاداری و پشتوانه مردمی نظام بستگی مستقیم دارد. در نظام‌های سیاسی کنونی، این تاثیر سیاسی در روابط بین المللی نیز کاملاً مشهود و ملموس است.

در نظام سیاسی اسلام، بیعت ضمن بستر سازی برای اعمال ولایت، به مفهوم اقرار به اطاعت و التزام به زعامت رهبر در چارچوب شرع مقدس می‌باشد. به این ترتیب بیعت صرفاً بر مقبولی حکومت، حاکم و زمامداران دلالت دارد.

ماهیت فقهی بیعت: در بیعت‌های مشروع آنجا که بیعت در زمینه اصل تاسیس حکومت امام معصوم (ع) یا تایید اوست، نسبت به اصل ولایت، مشروعیت بخش نخواهد بود، زیرا مشروعیت آن از ناحیه خداوند است. و در صورتی هم که تحقق خارجی پیدا نکند، نظیر آنچه در فاصله سال‌های 11-35 قمری در مورد خانه نشینی علی بن ابی طالب اتفاق افتاد، هیچ تاثیری بر اصل ثبوت ولایت برای آنان نخواهد داشت. اما بیعت از جنبه فقهی از دو منظر قابل بررسی است:‌‌ ‌

اول: وظیفه امت در برابر امام: از آنجا که ولایت الهی برای پیامبر و امام معصوم در مقام ثبوت محرز مسلم می‌باشد، در مرحله اثبات، اعمال ولایت به پذیرش مردم بستگی دارد. از نظر شرع و حقوق اسلام، مردم موظفند ولایت پیامبر یا امام معصوم (ع) را بپذیرند و به اصطلاح «تولی» نمایند. تولی از باب تفعل و به معنای ولایت پذیری در فرهنگ شیعی است که اگر هم از سوی اکثر مردم و به صورت فراگیر در قالب بیعت صورت نگیرد، لزوم اطاعت از امام معصوم و ولی امر، مشروط به هیچ شرطی از جمه بیعت نبوده و وجوب آن به صورت مطلق می‌باشد؛ به تعبیر دیگر، بیعت و اعلام اطاعت از ولایت یک وظیفه و تکلیف است نه حق، نوعی عهد و میثاق است نه انتخاب مشروعیت زا.

دوم: وظیفه امام در برابر بیعت امت: هر گاه از نظر سیاسی شرایط اعمال ولایت از سوی پیامبر یا امام معصوم(ع) فراهم گردد، پذیرش ولایت بر امام واجب است، زیرا عدم پذیرش و عدم اعمال ولایت به تعطیل حدود الهی و اجرا نشدن احکام شرعی در جامعه اسلامی منجر خواهد شد و شارع مقدس حکیم بر این امر رضایت نداده است. بر این اساس، می‌توان رابطه بیعت امام و رهبر را این گونه بیان نمود که بیعت شرط قطعیت یافتن تکلیف نسبت به امام(ع) خواهد بود نه شرط جعل ولایت؛ زیرا ولایت، امری خدادادی است. بنابراین، انعقاد نبوت، امامت و ولایت در تاریخ اسلام، از نظر کلامی یا فقهی با بیعت صورت نگرفته است و بیعت‌های مشروع همواره پس از نصب الهی تحقق یافته اند، البته خداوند از بندگانی که با پیامبرش بیعت کرده اظهار رضایت و خشنودی می‌کند؛ نمونه آن اظهار رضایت از بیعت رضوان در جریان صلح حدیبیه است. خداوند عمل بیعت را پس از انجام گزینش مردمی مورد توشیح و رضایتمندی قرار داده است و در قرآن می‌فرماید: «لقد رضی الله عن المومنین اذ یبایعونک تحت الشّجره» این آیه بر این نکته دلالت دارد که بیعت به فرمان و ابتکار الهی نبوده است. از سوی دیگر نظام سیاسی اسلام دارای دو جنبه مقبولیت مردمی و مشروعیت الهی می‌باشد و این دو عنصر مکمل یکدیگر بوده و نظامی موفق، مقبول و مشروع را ایجاد می‌نماید. آنچه در تاریخ اسلام به عنوان بیعت مطرح بوده است، امروزه تقریباً در قالب انتخابات جلوه گر می‌شود و شکل گیری نظام‌ها و گزینش‌های حاکمان از این راه صورت می‌پذیرد. در واقع اکثریت مردم با پذیرفتن بیعت شخصی معین، او را به عنوان حاکم سرزمین خود جهت اجرای اصول و قوانین سیاسی انتخاب می‌نمودند. امروزه در دموکراسی‌های غربی، موجه ترین و مشروع ترین ابزار وصول به قدرت و حکومت و رایج ترین شیوه اعمال اراده مردم، انتخابات است. در نظام‌های سیاسی غرب، مشروعیت مبتنی بر اصالت خواست و اراده مردم است، اراده ای که در انتخابات آزاد ظهور و بروز می‌یابد.

در جامعه شناسی سیاسی از آنجا که ارزیابی پدیده‌ها غیر ارزشی است، «مشروعیت» به مفهوم «مقبولیت» و آنچه مورد رضایت مردم است تفسیر می‌گردد و از آنجا که قانونی بودن هر امری، بستگی به اراده عمومی مردم دارد، هر چیزی که مقبول مردم باشد قانونی نیز خواهد بود. به این ترتیب، مشروعیت مرادف با قانونی بودن نیز می‌باشد. بر این اساس، در حوزه جامعه شناسی سیاسی، مشروعیت و مقبولیت یک نظام سیاسی را نمی توان از یکدیگر تفکیک نمود، در نتیجه هر نظامی که مقبول باشد قانونی و مشروع نیز خواهد بود.

اما مشروعیت در فلسفه سیاسی با آنچه در جامعه شناسی سیاسی مطرح است متفاوت می‌باشد. مشروعیت در این حوزه این سئوال اساسی مطرح می‌شود که چه نوع حکومتی حق است؟ چه کسی حق حکومت دارد؟ به عبارت دیگر، چه نوع حکومتی مشروعیت دارد؟ بر این اساس، مشروعیت از مقبولیت قابل انفکاک است و به تفسیری که از حقانیت در فلسفه سیاسی ارائه می‌شود، بستگی دارد. در اندیشه سیاسی اسلام با توجه به انحصار حق حاکمیت و هر نوع ولایت در خداوند، اعطای مشروعیت تنها از جانب شارع مقدس معنا پیدا می‌کند. به این ترتیب، مشروعیت حکومت آن گاه که مبتنی بر موازین شرعی باشد، مشروعیتی الهی خواهد بود. بدیهی است پایداری و قوام این نظام مشروع نیز نیازمند مقبولیت مردمی است. از این رو، در نظام سیاسی اسلام مقبولیت و مشروعیت با دو منشا مستقل از یکدیگر قابل جمعند؛ چنان که با تلفیق مشروعیت الهی و مقبولیت مردمی (تلفیق مبارک اسلامیت و جمهوریت) تاسیس جمهوری اسلامی قابل توجیه است

چنین نظامی دو چهره دارد: چهره الهی و چهره مردمی. نظامی است که مشروعیت آن برخاسته از موازین شرعی و ولایت الهی و مقبولیت آن متکی بر آرای عمومی و پشتیبانی مردمی است. حضور دائمی مردم د رصحنه انتخابات و تعیین سرنوشت اجتماعی خویش (جمهوریت) با رعایت ملاحظاتی که در شرع مقدس اسلام وجود دارد (اسلامیت) ساختار تشکیلاتی و محتوایی این نظام سیاسی را از همه نظام‌های سیاسی رایج دنیا متمایز می‌سازد. بنابراین از نظر جامعه شناسی سیاسی انتخابات هم بیانگر مقبولیت و هم نشان دهنده مشروعیت نظام سیاسی است و اساساً این دو، یک حقیقت بیش نیستند. در تفکر سیاسی اسلام، انتخابات تنها بیانگر مقبولیت نظام سیاسی است که از پایین انجام می‌گیرد. هر نظام سیاسی نیازمند مشروعیتی است الهی که بدون آن چه بسا مقبولیت داشته باشد ولی مشروعیت ندارد. با توجه به دو عنصر مشروعیت و مقبولیت نظام سیاسی جهان را می‌توان در چهار گروه زیر دسته بندی نمود: نظام هایی که فاقد هر دو عنصر مشروعیت و مقبولیتند (اکثر نظام‌های کنونی)؛ نظام هایی که مقبولیت دارند ولی مشروعیت ندارند (تعدادی از نظام‌های کنونی)؛ نظام هایی که مشروعیت دارند ولی مقبولیت ندارند (در حال حاضر نمونه ای ندارد)؛ نظام هایی که واجد هر دو عنصر مشروعیت و مقبولیتند (در حال حاضر جمهوری اسلامی ایران).

این موضوعات را نیز بررسی کنید:

جدیدترین ها در این موضوع

No image

آيين زمامداری در سيره ي حكومتی اميرالمومنين علی عليه السلام

فتوحات خلفای پیش از امیرمومنان علی علیه السلام سرزمینی وسیع و پهناور برای حکومت ایشان به ارث گذاشت (که شامل تمام کشورهای کنونی شبه جزیره، ایران، عراق، شامات کنونی، مصر و...) زمامداری موفقیت آمیز ایشان برآن سرزمین با ابزار و سایل و سطح فرهنگی آن زمان می تواند بهترین الگوی زمامداری برای ما شیعیان ایشان باشد.
No image

برخورد با استهزاء گران از ديدگاه قرآن

آياتي كه در قرآن از استهزا به ميان آورده بيشتر مربوط به حوزۀ عقيده و دين بوده كه در آن دشمنان، انبياي الهي، مومنان، وحي، آيات قرآن، احكام عبادي، معاد، پيامبران و حتي خداوند را به تمسخر گرفته و از استهزا به عنوان حربه اي براي رويارويي با دين الهي بهره مي جستند
No image

تربيت توحيدی در سیره اهل بیت پیامبر (صلوات الله علیهم)

سیرۀ پیامبر و اهل بیت صلوات الله علیهم در تربیت اعتقادی در زمینۀاصل توحید دارای مراحل سه گانۀ تبیین، توصیف و تثبیت بوده است.اولا:در مواجهه با اکثریت مردم اصل وجود خدا را مفروض گرفته اما در برابر عقاید انحرافی از دلایل روشن و قوی استفاده می کردند. ثانیا: در مقام معرفی خدا تاکید بر بیان صفات خدا می کردند با رعایت سطح فکری مخاطب. ثالثا: برای ارتقا و رشد ایمان فرد را به ارتباط با خدا و حفظ و تقویت ارتباط با خدا دعوت می کردند.
No image

تربيت فرزند در سيره معصومان (عليهم السلام)

بانگاهی هر چند اجمالی به آیات و روایاتی كه در مورد فرزند وارد شده، می توان به نگرش عمیق اسلام درباره فرزند و جایگاهش در اندیشه اسلامی پی برد. فرزندان نعمت های الهی نزد والدین اند، هم می توان آنها را بر انجام اعمال ناشایست و خلاف فطرت الهی شان به خاك ذلّت و پستی نشاند.

پر بازدیدترین ها

No image

رذائل اخلاقي كارگزاران از منظر اميرالمونین علی علیه السلام

على عليه السلام خطر كارگزاران غافل و ناتوان را مدام گوشزد مى كردند و از اينكه حكومت مردم به دست افراد سست عنصر و ويرانگر بيفتد، نگران بودند؛ لذا بطور مداوم به كارگزاران هشدار مى دادند و ايشان را از كم كارى برحذر مى داشتند؛ ، لذا در نامه به كميل فرماندار هيت او را به خاطر ترك مقابله با لشكريان مهاجم شام نكوهش مى كند
No image

فلسفه امتحان از دیدگاه قرآن و روایات معصومین

امتحان در فرهنگ قرآن، قرار دادن انسان ها در بستر حوادث گوناگون تلخ و شیرین با هدف رسیدن آنان به كمال لایق خویش است و در آیات پرشماری با واژه های یاد شده و غیر آنها مطرح گردیده است.
No image

برخورد با استهزاء گران از ديدگاه قرآن

آياتي كه در قرآن از استهزا به ميان آورده بيشتر مربوط به حوزۀ عقيده و دين بوده كه در آن دشمنان، انبياي الهي، مومنان، وحي، آيات قرآن، احكام عبادي، معاد، پيامبران و حتي خداوند را به تمسخر گرفته و از استهزا به عنوان حربه اي براي رويارويي با دين الهي بهره مي جستند
No image

سیره ی نبی مکرم اسلام صلّی الله علیه و آله در تغییر نام افراد

هرکس تاریخ زندگانی نبی مکرّم اسلام حضرت محمّد مصطفی صلی الله علیه و آله را مطالعه نماید درمی یابد که ایشان در موارد متعدد، نام افراد شهرها را عوض می نموده اند. امام صادق علیه السلامنیز در این باره می فرمایند: پیامبر نام های زشت شهرها و اشخاص را تغییر می دادند
Powered by TayaCMS