معرفت قدسى و مشرب عرفانى

حسن بن محمد دیلمى از عارفان بزرگ زمان خود مى باشدعرفان او بیشتر یک عرفان عملى بوده که در سایه ریاضت و محاسبه نفس، وجودش سرشار از انوار و نفحات قُدسى شده است. گر چه وى در زمانى زندگى مى کرد که گروهى از متصوفه به انحرافاتى مبتلا شده بودند، اما روح بلند دیلمى هیچ گاه گرفتار آن امور نشد. صاحب اعیان الشیعه در مورد عرفاى شیعه مى نویسد:

تصوّفى که بزرگان امثال ابن فهد حلى، ابن طاووس، خواجه نصیرالدین طوسى، شهید ثانى، شیخ بهایى و غیر هم را به آن منسوب مى دانند، چیزى جز انقطاع از خلق و توجه به خالق و زهد در دنیا و امثال اینها نیست. و این، نهایت مدح و ستایش آنها است نه این که مانند بعضى از صوفیه عقیده به حلول و وحدت وجود و عقاید فاسده و اعمال نامشروع داشته باشند.^([17])

درباره مقام عرفانى این عارف شیعى همین بس که ابن فهد حلّى آن عارف کامل و صاحب کرامت، از شاگردان و دست پروردگان وى مى باشد. علامه عارف میرزا على آقا قاضى، استاد عرفان علاّمه طباطبائى، در عظمت ابن فهد حلّى مى گوید:

«سه نفر در طول تاریخ عارفان به مقام «تمکّن در توحید» رسیده اند: سید بن طاووس، احمد بن فهد حلى و سید مهدى بحرالعلوم ـ رضوان الله علیهم.»^([18])

منبع:فرهیختگان تمدن شیعه