تهیه و تنظیم: حسین محمودی فر
۱- آیا در رویهٔ سیویک سالهٔ جشنواره فجر تغییر رویکردی وجود داشته است و یا میتوان برگزاری جشنواره فجر را به دورههایی تقسیم کرد که نوعی نگاه خاص در آن غالب بوده است؟ اساسا نگاه تحمیلی بر جشنواره فجر چهقدر توانسته است بر رویکرد فیلمسازان در تولید آثارشان تاثیر بگذارد؟
ــ اگر قرار باشد یک دستهبندی خیلی کلی انجام دهیم، میشود گفت جشنواره فجر تا زمانی که توسط فخرالدین انوار و سیدمحمد بهشتی برگزار میشد، کموبیش بازتابدهنده سیاستهای سینمایی کشور بود. یعنی با تماشای مجموعه فیلمهای نمایشدادهشده در جشنواره میشد گفت مدیریت سینمای کشور میخواهد چه تفکری را بر سینما حاکم کند و سینمای ایران را به کدام سو ببرد. ترکیب هیئت داوران، نحوه اعطای جوایز و رتبهبندی فیلمها هم با دیدگاههای دولتی همخوانی داشت. اما بعد از طی شدن آن دوره و آمدن مدیران بعدی، آن نوع تاثیرگذاری از بین رفت و جشنواره فجر تبدیل شد به یک جور گردهمایی سالانه که کل محصولات سینمای ایران را در آن نمایش میدهند. الان نزدیک به دو دهه است که این جشنواره تاثیر خاصی بر سینمای ایران نمیگذارد. هر مدیر جدید سلیقه منحصر به خودش را دارد و هر دبیر جدید جشنواره هم بر مبنای سیاستهای آن مدیر یا دیدگاه شخصی خودش، تغییراتی در نحوه برگزاری این جشنواره ایجاد میکند. درنهایت، این جشنواره تشخصی پیدا نکرده و بیشتر محفلی است برای جمعشدن آدمها در ایام دهه فجر.
۲- انتخاب فیلمهای امسال بر چه اساس و دیدگاهی شکل گرفته است و به نظر شما چه تعداد فیلم واقعا خوب و در خور نامزدیِ جشنواره انتخاب شدهاند؟
ــ ملاک انتخاب فیلمهای امسال را باید هیئت انتخاب جشنواره توصیف کند، نه بنده. اگر این سئوال را از این حیث میپرسید که بنده عضو هیئت انتخاب بخش بینالملل بودهام، معیار انتخاب فیلمهای خارجی در جشنواره فجر بسیار متفاوت است با ملاکهای انتخاب فیلمهای ایرانی. بخش دوم سئوالتان را هم پس از برگزاری جشنواره میتوانم پاسخ دهم. یعنی ابتدا باید مجموعه فیلمهای جشنواره را دید تا بشود گفت چه تعداد فیلم خوب انتخاب شده. اما در هرصورت، سقف کیفی سینمای ایران مشخص است و بعید است بهجز یکی دو استثنا، هیئت انتخاب آمده باشد و بیدلیل، فیلمهای باکیفیتی را بیرون گذاشته باشد. اگر رفتیم و کل فیلمهای بخش مسابقه را دیدیم و از کیفیتشان راضی نبودیم، نمیشود یقه هیئت انتخاب را گرفت. بالاخره آنها با توجه به بضاعت سینمای ایران تعدادی فیلم را برگزیدهاند.
۳- در این دو دوره اخیر شاهد آن بودهایم که حجم فیلمهای شرکتکننده در جشنواره بسیار زیاد شدهاند. از طرفی بخش مستند هم وارد شده. آیا حجم زیاد فیلمهای شرکت کننده کمکی به بالا رفتن کیفیت فیلمها میکند یا همان یکی دو فیلم خوب هم در میان این فیلمها به طور کامل گم میشوند؟
ــ اگر مقصودتان، تعداد فیلمهای انتخابشده و شرکتدادهشده در جشنواره است که اتفاقا دارید اشتباه میکنید؛ در دوره کنونی جشنواره، تعداد فیلمهای بخش مسابقه کمتر شده که تدبیر درستی هم هست. اگر میخواهیم یک جشنواره استاندارد داشته باشیم تعداد فیلمهای بخش مسابقه نباید زیاد باشد. در بخش مسابقه جشنوارههای درجه یک دنیا معمولاً بیش از بیست و دو سه فیلم شرکت داده نمیشود.
۴- آیا جشنواره فجر در قیاس با جشنوارههای مهم سینمایی حرفی برای گفتن دارد؟ اساسا جشنواره فجر را باید یک جشنواره صنعتی بدانیم و یا جشنوارهای هنری یا فرمایشی و تبلیغاتی؟
ــ نه، جشنواره فجر در قیاس با جشنوارههای تراز اول دنیا متاسفانه هیچ محلی از اعراب ندارد. این جشنواره نه صنعتی است، نه هنری و نه حتی فرمایشی و تبلیغاتی. چون هیچ کدام از این اهداف را برآورده نمیکند. یعنی نه کمکی به رونق صنعت سینمای کشور میکند، نه بر اعتبار هنری آن میافزاید و نه اهداف مدیریت سینمای کشور را برآورده میکند. دلیل این بیخاصیتی هم این است که این جشنواره شبیه هیچ جشنوارهای در جهان نیست. هم هدفش نامشخص است و هم شکل برگزاریاش اشکالات مبنایی دارد. بخش بینالملل این جشنواره که از اساس مشکل دارد، بخش مسابقه سینمای ایران هم معلوم نیست در عمل چه کمکی به کدام بخش از سینمای ما میکند. همانطور که گفتم این جشنواره فقط یک محفل است برای اینکه منتقدان و سینماگران و گروههایی از تماشاگران ده روز دور هم باشند. برای رسیدن به کدام هدف، نمیدانم. شاید خود همین دور هم بودن هدف این جشنواره است.
۵- بخش مستند جشنواره فیلم فجر تا کنون نتوانسته است اقبالی در اکران عمومی داشته باشد و چند سال هم این بخش به کلی تعطیل بود. این در حالی است که جشنواره مستقل برای فیلمهای مستند کم نیستند. چه لزومی دارد این بخش باز هم در جشنواره فیلم فجر گنجانده شود و حتی صحبت بر سر این باشد که فیلمهای این بخش هم در سالن اصلی به نمایش در بیایند؟
ــ بهنظرم بعد از به راهافتادن جشنواره سینما حقیقت، دیگر لزومی ندارد در جشنواره فجر فیلمهای مستند نمایش داده شود. جشنواره فجر هرچه جمعوجورتر و محدودتر برگزار شود معقولتر است. تجربه نشان داده مخاطب این جشنواره فقط دنبال تماشای فیلمهای داستانی سینمای ایران است و به بخشهای جنبی اهمیت چندانی نمیدهد. برای من هم اسباب تاسف است که سینمای مستند در کشور ما محل مناسبی برای عرضه ندارد و نمیتواند تماشاگران ثابت داشته باشد، ولی راهحل این مشکل این نیست که اصرار کنیم جشنواره فجر به نمایش فیلم مستند بپردازد.
۶- بخش فیلم کوتاه اسکار یا به بیانی دیگر یکی از راههای شناخت استعداد باعث شده که تازهکاران بتوانند در مقابل و همزمان با استادان مسلم سینمایی جایزهشان را تحویل بگیرند، مسلم است که چنین امری در رویکرد اسکار به اینکه برای پیشرفت صنعت سینما تمام تلاشاش را میکند مؤثر است. چرا چنین بخشی از مهمترین جشنوارهٔ هنری ایران کنار گذاشته شده است؟
ــ بحث اسکار اصولاً بحث جداگانهای است. اسکار یک جشنواره نیست، بلکه یک مراسم است. مراسمهای سینمایی آداب متفاوتی دارند؛ این مراسمها نمایش فیلم ندارند، بلکه در پایان سال، برگزیدههایشان را انتخاب میکنند و در یک ضیافت چندساعته به همه آنها جایزه میدهند و تمام. این با جشنواره متفاوت است. کمتر جشنواره معتبری در دنیا مییابید که هم مسابقه فیلم بلند داستانی داشته باشد، هم مسابقه فیلم کوتاه، هم مسابقه فیلم مستند، هم مسابقه عکس و پوستر و... و تازه چندین و چند بخش غیررقابتی هم داشته باشد. تصور میکنم راه نجات جشنواره فجر این است که کوچکتر، محدودتر و با هدفگذاری مشخص برگزار شود، فیلمسازان فیلم کوتاه و مستند هم بروند سراغ جشنوارههای تخصصی خودشان و ذهنشان را درگیر جشنواره فجر نکنند.