كلمات كليدي : پرسش نامه شخصيتي آيزنك، درون گرايي، برون گرايي، روان رنجورخويي، روان پريشي گرايي، روان سنجي
نویسنده : طيبه خلج
سنجش شخصیت و توصیف خصایص شخصیتی، از دیرباز مورد توجه روانشناسان بوده است. در عصر کنونی، شناخت ویژگیهای شخصیتی افراد در بسیاری از موقعیتهای زندگی ضرورت پیدا میکند. پرسشنامه شخصیت یکی از روشهای ارزیابی شخصیت است که بر مشاهدات فرد از خودش استوار است. در این روش، شخص واکنشها و یا احساسات خود را در شرایط معین گزارش میدهد. پرسشنامه شخصیت از این جهت شبیه مصاحبه سازمانیافته است که در آن از افراد سؤالهای همانندی پرسیده میشود و پاسخها نیز معمولا به صورتی است که غالبا به وسیله کامپیوتر به سادگی قابل نمرهگذاری است. پرسشنامه شخصیت ممکن است طوری طراحی شود که یک بعد از شخصیت و یا بهطور همزمان چند بعد از شخصیت را اندازهگیری کند.[1]
یکی از انواع پرسشنامههای شخصیت، پرسشنامه شخصیت آیزنک است. آیزنک، فعالیت در زمینه آزمونسازی را از سال 1974 آغاز کرد و در ابتدا به دو مؤلفه اساسی برونگرایی و روانآزردهگرایی در سنجش شخصیت توجه داشت. وی در سالهای 1952، 1967، 1968، 1969، 1970، 1971، 1972 و 1973 تـغییراتی در آزمونهای خود داده و دو مؤلفه روانگسستهگرایی و دروغگویی را نیز وارد پرسشنامه خود کرده است. فرمهای متفاوتی از پرسشنامه شخصیتی آیزنک وجود دارند که از جمله آنها فرم کودکان و نوجوانان و فرم تجدیدنظر شده (فرم حاضر) بزرگسالان است. پرسشنامه شخصیتی آیزنک شامل 90 عبارت و برای سنین 16 سال به بالا است و علاوه بر سه عامل درونگرایی، برونگرایی،[2] روانرنجورخویی[3] و روانپریشیگرایی،[4] دروغپردازی[5] را نیز میسنجد.[6]
پرسشنامه شخصیتی آیزنک، یک پرسشنامه خودارزیابی شخصیتی است که سه بعد بنیادی شخصیت را اندازهگیری میکند. آیزنک، این ابعاد را با روش تحلیل عاملی کشف کرد. همانطور که ذکر شد این سه بعد عبارتند از: درونگرایی ـ برونگرایی، روانرنجورخویی و روانپریشیگرایی. آیزنک برای بعد برونگرایی ـ درونگرایی یک مبنای فیزیولوژیک قایل است که ریشه در واکنشپذیری دستگاه عصبی ارادی دارد. از اینرو، برونگراها به تحریک زیاد نیاز دارند و درونگراها برعکس. اما مبنای فیزیولوژیک روانرنجورخویی به واکنش دستگاه عصبی خودمختار برمیگردد که هیجان را در کنترل دارد. افرادی که در بعد روانرنجورخویی نمره بالایی میگیرند، واکنشهای هیجانی شدیدی از خود نشان میدهند و خیلی راحت میترسند. بعد روانپریشیگرایی نیز به عدم انجام رفتارهای مقبول اجتماعی اشاره دارد. به این ترتیب در فضای سهبعدی این سه مقیاس میتوان به تشخیصهای خاصی دست یافت. برای مثال نمره افراد مبتلا به ترس از مکانهای باز در بعد برونگرایی پایین و در بعد روانرنجورخویی و روانپریشیگرایی به ترتیب بالا و متوسط است.
پرسشنامه شخصیتی آیزنک اگرچه جزء پرسشنامههای مهم تحقیقاتی محسوب میشود، اما روانشناسان حرفهای آمریکا زیاد از آن استفاده نمیکنند چون بیشتر دوست دارند با چند مقیاس و نیمرخهای پیچیده سر و کار داشته باشند تا با سه بعد شخصیتی بنیادی.[7]