اندیشه آزادیخواهی در جنبش مشروطیت

29 مرداد 1386, 0:0

وشنفکران اصلاح طلب و انقلابی، بازرگانان ترقی خواه و روحانیان روشن بین سه عنصر اصلی سازنده آن نهضت بودند. روشنفکران که جملگی در زمره درس خواندگان جدید به شمار می رفتند نماینده تعقل سیاسی غربی و خواهان تغییر اصول سیاست و مروج نظام پارلمانی بودند. تکیه گاه فکری این گروه در درجه اول اندیشه های انقلاب بزرگ فرانسه بود... بازرگانان که فعالیت اقتصادی جدید را مدتی بود آغاز کرده بودند، طبیعتاً در پی به دست آوردن پایگاه اجتماعی تازه ای بودند...

درست است که گرایش به نظام قانونمند پارلمانتاریستی و اندیشه دموکراسی از غرب به ایران آمده بود، اما در تقویت این جریان نباید از نقش بسیار موثر و سازنده سیدابوالحسن اصفهانی، شیخ عبدالکریم حائری و به ویژه میرزا حسن نائینی به سادگی گذشت. کتاب «تنبیه الامه و تنزیه المله» نائینی در واقع تئوریزه کننده فکر مردم سالاری و مشروعیت آرای مردم در تبیین حکومت قانون به شمار می رود. با تقریر این کتاب مناسبات سیاسی حاکم بر روال مندی نهضت مشروطیت، پشتوانه ای غنی از تفکر شرعی یافت و نوعی توجیه مستدل و منطقی از اندیشه دموکراسی در حوزه های دینی به دست داده شد. از سوی دیگر باید به این نکته نیز توجه داشت که با تشکیل فرقه «اجتماعیون عامیون» - که گرایش سوسیال دموکراسی داشت - اندیشه آزادیخواهی در نهضت مشروطیت ایران نهادینه شد. ریشه اصلی این جریان فکری به طور مشخص در قفقاز قرار داشت و رهبران این جمعیت آشکارا به دستاوردها و کاروندهای انقلاب اکتبر چشم دوخته بودند. بیانیه ها و اعلامیه هایی که در قفقاز نوشته می شد به آذربایجان می رسید و سپس در سراسر کشور توزیع می شد.
اساس این اعلامیه ها بر محور آزادیخواهی و مبارزه با استبداد قرار گرفته بود. ناظم الاسلام کرمانی یکی از این «اعلام نامه ها» را به شرح ذیل نقل کرده است؛ «ای اهالی ایران، ای فقرای کاسب ایران، جمع شوید. اتفاق نمایید. خودتان را از دست این حاکمان خودمختار ظالم جبار لامذهب بی دین خلاص نمایید. بر ریشه این بدتر از مرتدان کربلای معلی تیشه بزنید تا حریت گرفته، سلطنت مشروطه تاسیس نموده، این لکه بی عاری را از روی ملت و دولت بشویید... زنده باد طرفداران حریت و ملیت. نیست بود طرفداران استبداد.» (ناظم الاسلام کرمانی، 1362، ص372)
چنان که پیداست این فرقه به رغم گرایش های سوسیالیستی «مستبدان» را متهم به «لامذهبی و بی دینی» و افرادی بدتر از «مرتدان کربلای معلی» کرده است. همین امر نشان می دهد که اندیشه دموکراسی در میان هواخواهان سوسیالیست مسلک نهضت مشروطیت از صبغه دینی بی بهره نبوده است. به عبارت دیگر طیف آزادیخواهی و مبارزه با استبداد آن چنان گسترده بود که افراد مختلف با اندیشه های متخالف را در یک جبهه متحد کنار هم قرار می داد و چنین بود که برای مثال در آستانه کودتای سوم اسفند 1299، حاکمیت استبداد جمعی از آزادیخواهان را - که به مسلک های مختلف گرایش داشتند - دستگیر کرد. از نام این مبارزان می شود به سادگی دریافت که تمام قامت آزادی در مقابل همه لاشه استبداد صف کشیده و به نبرد مشغول بوده است.
محمدتقی بهار می نویسد؛ «در این وقت کودتای سوم اسفند 1299 علم شد. حکومت کودتا در یکی دو روز همه سرجنبانان را دستگیر کرد. هم آقای شیخ حسین یزدی و هم مدرس، هم حاج مجدالدوله و هم فرمانفرما، هم آقای رهنما و هم آقای دشتی، هم آقای فرخی و هم آقای فدایی، هم بنده و هم آقای سیدهاشم. خلاصه هر کس از هر حزب و از هر عقیده و مسلک که بود حبس شد. پس معلوم شد که این حرکت یک حرکت حزبی و مرامی و مسلکی نبوده است بلکه مراد آن بود که در ایران سرزنده و سرجنبانی که بتواند حرف خودش را بزند یا لایحه ای بنویسد، باقی نماند.» (محمدتقی بهار، 1363، صص 20-19)

جدیدترین ها در این موضوع

ماهواره و تربیت با رویکرد آگاهی‌بخشی

چیزی که در حوزه جنگ نرم به‌عنوان ابزارآلات فرهنگی بیشتر استفاده می‌شود؛ بحث سینما، مطبوعات، نرم‌افزارهای مبتنی بر تلفن همراه مانند همین واتس‌آپ، وایبر، تانگو، لاین و... است. 17 آذر 1395, 8:36

روش سلبی به مثابه روش فطری در تبلیغ دینی

هدف این مقاله، بررسی ویژگی‌های روش تبلیغ «سلبی» و«پرهیزی» با تکیه بر مفاهیم قرآنی «تزکیه» و« ذکر»، و مقایسه آن با روش‌های «تجویزی» و «تحمیلی» در تبلیغ دینی است. با مقایسه همانندی‌ها و ناهمانندی های این دو روش (سلبی و فطری، در برابر تجویزی و ایجابی) مشخص می‌شود که در رویکرد سلبی، مبلغان به جای «دین‌دهی» از بیرون، باید تلاش کنند تا مخاطبان با مداخله و مکاشفه خود بر مبنای اصل «دین‌یابی» از درون، پی به ارزش‌های دینی ببرند. 17 آذر 1395, 8:35

صفات و ویژگی‌های تربیتی مبلغان از منظر قرآن کریم

تبليغ در قرآن به بلاغ، بيان، تبيين آمده و بیان‌ شده که يكي از وظايف مقدس و مهم انبياء، علماء، متفكران، دانايان و مصلحان است. با این زمینه، سؤال اساسی این خواهد بود که مبلغان برای چنین رسالت و وظیفه‌ مهمی باید دارای چه صفات و ویژگی‌هایی باشند؟ 17 آذر 1395, 8:35

چیستی، چرایی و چگونگی تربیت تبلیغی

معنایی که از عبارت تربیت تبلیغی به ذهن متبادر می‌شود، این است که یک مبلغ باید به‌گونه‌ای تبلیغ کند که حاصل آن، تحقق امر تربیت در وجود متربی باشد. پس اگر تبلیغات به‌گونه‌ای انجام شود که این مهم میسر نگردد، نمی‌توان گفت که «تربیت تبلیغی» صورت گرفته است، بلکه می‌توان گفت که «آموزش تبلیغی» انجام شده است. 17 آذر 1395, 8:35

ضرورت و قلمرو «فقه‌ فرزندپروری» در تربیت دینی

فرزندپروری از ابتدای خلقت مورد ابتلای والدین بوده و سبک‌های آن نیز در دهه‌های اخیر مورد توجه‌ی علومِ رفتاری قرار گرفته است. فرزندپروری فقهی و ابتناء سبکی از فرزندپروری بر احکامِ فقهی، ایده‌ای است که نوشتار پیش‌رو به دنبالِ تبیینِ ضرورت و قلمرو آن است 17 آذر 1395, 8:34

پر بازدیدترین ها