كلمات كليدي : اصلاح مجرمين، بازپروري، اهداف مجازات‌ها، فلسفه مجازات، زندان، كانون اصلاح و تربيت، مراقبت بعد از خروج
نویسنده : اصغر رسولي آذر
سخن از اصلاح مجرمین مربوط به فلسفه و کارکردهای مجازات است که در طول تاریخ به موازات اِعمال مجازات نگرش‌های متعددی درباره آن مطرح بوده است و امروزه اغلب تحت عنوان کیفر شناسی مطالعه می‌شود.
الف: اندیشه اصلاح
سقراط در مورد اعمال خشونت نسبت به بزهکاران هشدار می‌داده ولی می‌خواست که از طریق آموزش و کارآموزی به مجرمان تعلیم داده شود که چگونه دیگر مرتکب جرم نشوند همچنانکه نقل شده افلاطون معتقد بوده «اگر کسی مرتکب جرمی شد قانون باید به او بیاموزد که دیگر آن را تکرار نکند» و از نظر سِنِک Seneca « اگر مجازات مقصران را تقلیل دهیم می‌توانیم آسانتر آنان را اصلاح کنیم زیرا وقتی فرد اعتبار و آبروی خود را کاملاٌ از دست نداده است در رفتار و کردار خویش دقت و مراقبت بیشتری به خرج خواهد داد».
چنانکه رُسی (Rossi) یکی از سران مکتب نئوکلاسیک «بنتام را به این لحاظ که تنها به ارعاب و سودمندی مجازات توجه کرده و بازپذیری و بازپروری مجرم و اخلاق رانادیده گرفته است سرزنش کرد»
از نظر اسلام نیز بعضی معتقدند « هدف اصلی در مجازات‌های تعزیری اصلاح، تادیب و آماده کردن بزهکار برای یک زندگی سالم و شرافتمندانه در جامعه است»همچنانکه گفته شده « از دیدگاه حقوق جزای اسلامی اگر تغییر و تحول باطنی در مجرم پدید آید و به واقع مجرم اصلاح شود مجازات او لغو می‌شود»بنابراین در خصوص مجرمان دو بینش وجود دارد اول اینکه مجرم بیمار است و دوم اینکه مجرم ناقض قواعد اجتماعی است
به تناسب هر دو بینش، نگرش‌ها در مورد اصلاح مجرمین متفاوت می‌باشد.
ب: اصلاح مجرمین در مقررات ایران
1- قانون اساسی: طبق بند 5 اصل 156 قانون اساسی « اقدام مناسب برای پیشگیری از وقوع جرم و اصلاح مجرمین» یکی از وظایف قوه قضائیه است؛
2- قوانین عادی: بر اساس بند 1 ماده 2 و بند 5 ماده 3 قانون اقدامات تامینی مصوب 12/2/1339 و ماده 49 قانون مجازات اسلامی مصوب 1370 و تبصره 1 ماده 224 قانون آئین دادرسی کیفری مصوب 1378 مقنن نسبت به ایجاد کانون اصلاح و تربیت، و نگهداری اطفال و نوجوانان بزهکار در آن، به منظور اصلاح و تربیت آنان اهتمام ورزیده است؛
3- آئین نامه‌ها: در آئین نامه‌های متعددی به اصلاح و بازپروری بزهکاران اشاره شده است از جمله ماده 1 آئین نامه انجمنهای حمایت زندانیان سال 1360 و آئین نامه جدید اجرایی سازمان زندان‌ها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور مصوب 26/4/1380 که به موجب ماده 3 آن « زندان محلی است که در آن محکومین قطعی با معرفی مقامات ذیصلاح و قانونی...به منظور اصلاح و تربیت وتحمل کیفر نگهداری می‌شوند.
ج: نهادهای متولی اصلاح مجرمین
در ایران با تکیه بر قوانین و مقررات، نهادهای مختلفی اعم از قضایی و اجرایی برای اصلاح و بازپروری بزهکاران ایجاد شده است:
1- زندان؛
2- کانون‌های اصلاح و تربیت؛
3- مراکز مراقبت بعد از خروج (مستنداٌ به ماده 16 آئین نامه سازمان زندان‌ها ...مصوب 84)؛
4- بیمارستان‌های روانی برای بزهکاران دارای اختلال روانی؛
5- مراکز معالجه معتادین برای بزهکاران معتاد؛
6- سازمان بهزیستی؛
7- ستاد مبارزه با مواد مخدر.