24 آبان 1393, 13:55
كلمات كليدي : خودگرايي، ديگرگرايي، اخلاق
یکی از مسائل مورد اختلاف در میان مکاتب اخلاقی خودگروی یا دیگرگروی در اخلاق است. منظور از خودگروی اخلاقی این است که آدمی تمامی صفات و رفتارهای خود و نیز هنجارهای حاکم بر آنها را بر اساس توجه به منافع شخصی و فردی تنظیم نماید. در این صورت از نظر چنین شخصی فعل اخلاقی فعلی خواهد بود که در نهایت به نفع او تمام بشود.
نکتة قابل توجه در خودگروی اخلاقی آن است که منافع مورد نظر در این دیدگاه، اعم از منافع مادی و معنوی است و مصلحت‌جویی‌های دینی را نیز شامل می‌گردد. بر همین اساس یکی از اشکالاتی که برخی از قائلان اخلاق سکولار بر طرفداران اخلاق دینی و ارد می‌دانند همین خودگروانه و مصلحت‌جویانه بودن اخلاق دینی است. به اعتقاد ایشان اخلاق دقیقاً از جایی شروع می‌شود که انسان مصلحت‌جویی را کنار گذاشته و تنها به خاطر خوبی خود فعل آن را انجام دهد. به عبارت دیگر مغز اخلاق «عدم تعلق خاطر به نفع خود» است. در حالی که اخلاق دینی هدف از رفتارهای اخلاقی را سود و نتیجة دنیوی و اخروی حاصل از آن می‌داند. از نظر ایشان چنین رفتاری واقعاً اخلاقی نیست و بیشتر شبیه تجارت است. به اعتقاد آنها عمل اخلاقی باید از روی ایثار باشد و هیچ نفعی در آن مد نظر نباشد. و الا از حالت عمل اخلاقی خارج خواهد شد.[2]
دیدگاه مقابل خودگروی اخلاقی را دیگرگروی نام می‌دهند. با توجه به تعریفی که از خودگروی ارائه شد دیگرگروی در اخلاق عبارت از گرایشی است که معتقد است صفت یا فعلی ارزش اخلاقی خواهد داشت که به خاطر ملاحظة مصلحت و سود دیگران به وجود آمده یا انجام گرفته باشد. به تاکید دیگرگرایان اصل هنجاری اساسی ایثار و از خودگذشتگی بوده و بدون آن فعل اخلاقی معنی نخواهد داشت.
لازم به ذکر است گرچه دیگرگروی در مقابل خودگروی قرار دارد، اما در صورتی که بخواهیم آن دو را با دیدگاه وظیفه‌گرایانی هم‌چون کانت مقایسه کنیم باید بگوییم هر دوی اینها در مقابل وظیفه‌گرایی واقع می‌شوند. به عبارت دیگر هم خودگروی و هم دیگرگروی از گرایش‌های اخلاقی غایت‌گرا به حساب می‌آیند و وظیفه‌گرایی نقطه مقابل غایت‌گرایی در اخلاق است. در گرایش‌های اخلاقی غایت‌گرایانه همیشه چیزی و رای خود ارزش‌های اخلاقی وجود دارد که به آنها ارزش می‌بخشد و بدون چنین اموری اصولا چیزی ارزشمند (خوب یا بد) نخواهد شد. از نظر یک غایت‌گرا حتی در دیگرگروی نیز خیر عظیمی که از این دیگرگروی حاصل می‌شود عامل ایجاد ارزش اخلاقی است و بدون در نظر گرفتن غایت مورد نظر ارزشی تولید نخواهد شد، بر خلاف نگاه غایت‌گرایان یک و ظیفه‌گرا فعلی را ارزشمند می‌داند که به خاطر ارزش حقیقی خود فعل انجام گرفته شده باشد. دیدگاه و ظیفه‌گرایی در اخلاق را در مدخل مربوطه بیشتر مورد بررسی قرار خواهیم داد.[3]
کتابخانه هادی
پژوهه تبلیغ
ارتباطات دینی
اطلاع رسانی
فرهیختگان