غدیر؛‌ قله کمال دین

غدیر؛‌ قله کمال دین خبرگزاری فارس: تقدیر الهی بر این قرار گرفت که «غدیر» به ابدیت‌بپیوندد، و جلوه‌ای از آیات الهی و تجسمی از تاریخ جاودانه اسلام شود. گویا «برکه خم‌» به پاس سالیان طولانی خزانه‌داری بارانهای رحمت الهی و آبرسانی به زائران حرم، اینک باید پایگاه ریزش کلام الهی و قله کمال دین شود. اللهم فکما جعلته عیدک الاکبر و سمیته فی السماء یوم العهد المعهود و فی الارض یوم المیثاق الماخوذ و الجمع المسؤول (1) صل علی محمد و آل محمد و اقرر به عیوننا. «خدایا، چنانکه این روز را بزرگترین عید خود قرار دادی، [آن را] در آسمان روز پیمان و در زمین روز میثاق و جمع مورد بازپرسی نام نهادی، بر محمد و آل محمد(ص) درود فرست و چشمان ما را بدان روشن فرما». تقدیر الهی بر این قرار گرفت که «غدیر» به ابدیت‌بپیوندد، و جلوه‌ای از آیات الهی و تجسمی از تاریخ جاودانه اسلام شود. گویا «برکه خم‌» به پاس سالیان طولانی خزانه‌داری بارانهای رحمت الهی و آبرسانی به زائران حرم، اینک باید پایگاه ریزش کلام الهی و قله کمال دین شود. غدیر دیگر برکه‌ای کم‌آب نیست که به آبهای سرزمین «رابغ‌» نیازمند باشد. بلکه در پرتو آن فروغ آسمانی، خود به چشمه‌سار زمزم و کوثر پیوسته، آب گوارای عدالت و پاکی از مولود کعبه و فرزند «زمزم‌» و «صفا» گرفته است. غدیر از هنگامی که نظاره‌گر جلوه زیبای وصایت و جانشینی علی - علیه السلام - بر دستان پر مهر و سراسر رحمت‌خاتم رسولان(ص) شد، دیگر نقطه‌ای پست در جغرافیای جحفه نیست، پرچم عدالت علوی است که بر بام بلند تاریخ افراشته شده است. غدیر اینک بزرگترین و دل‌انگیزترین هدیه آسمان «امامت‌» را به آدمیان ارزانی می‌دارد. بدین‌گونه غدیر، سرزمینی مقدس شد و روز هجدهم ذی‌حجه بزرگترین عید اسلامی; و چنان شد که امام صادق - علیه السلام - در باره‌اش فرمود: «و ان یوم غدیر خم بین الفطر و الاضحی و الجمعة کالقمر بین الکواکب‌» روز غدیر خم در میان اعیاد «فطر» و «قربان‌» و «جمعه‌»، بسان ماه در میان ستارگان، می‌درخشد. (2) در این نوشتار بر «عیدک الاکبر»، که در دعای روز غدیر آمده است، درنگ می‌کنیم; و عید بودن این روز بزرگ را در سنت پیامبر و عترت معصومش جویا می‌شویم و مشاهده می‌کنیم که شیعه در برگزاری جشن غدیر، بسان دیگر معتقدات خویش، پایبند وحی الهی و سر سپرده سنت رسول گرامی(ص) است. عید غدیر، سنت نبوی زنده نگهداشتن شعائر الهی رسالتی است که مرزبانان عقیده و ایمان همواره بر آن تاکید داشته‌اند. چرا که تقوای دلها و پاکی جانها در گرو بزرگداشت آن است، در قرآن کریم می‌خوانیم: «و من یعظم شعائر القلوب فانها من تقوی القلوب‌». (3) جوامع بشری نیازمند یادآوری و حضور دایم هویت‌های فرهنگی و اصالتهای معنوی است. رسول گرامی اسلام در این امر پیشقدم شد و با عمل خویش راه جامعه اسلامی را روشن ساخت. یکی از دلائل عید بودن غدیر، حدیث «هنئونی‌» است. این حدیث در منابع اهل سنت نیز با اسناد و عبارات مختلف ذکر شده است. بزرگانی چون احمد ابن‌حنبل، پیشوای حنبلیان، در صفحه 281، جلد چهارم مسند، و حافظ ابوجعفر محمد ابن‌جریر طبری در صفحه 428 جلد سوم تفسیر خویش، از این روایت‌یاد کرده‌اند در نقل حافظ ابو سعید چنین آمده است: «ثم قال النبی(ص) هنئونی هنئونی، ان الله تعالی خصنی بالنبوة و خص اهل بیتی بالامامة;» پیامبر گرامی فرمود: به من تبریک بگویید، به من تبریک بگویید، زیرا خداوند مرا به پیامبری و اهل بیتم را به امامت ممتاز ساخته است. (4) در روایت دیگری یکی از مورخین اهل سنت پس از ذکر حدیث غدیر چنین آورده است: ثم جلس رسول الله(ص) فی خیمة تخص به و امر امیرالمؤمنین(ع) ان یجلس فی خیمة اخری و امر اطباق الناس بان یهنئوا علیا - علیها السلام -; سپس رسول گرامی(ص) در خیمه مخصوص خویش نشست و به امیرمؤمنان(ع)دستور داد که در خیمه دیگری بنشیند و به مردم فرمان داد تا به حضور علی - علیه السلام - رسیده، به آن حضرت تبریک بگویند. این مورخ سپس می‌نویسد: ولما فرغ الناس امر رسول الله(ص) امهات المؤمنین بان یسرن الیه و یهنئنه ففعلن; بعد از متفرق شدن مردم، پیامبر(ص) به همسران خویش دستور داد که به سوی علی - علیه السلام - رفته، به آن حضرت تبریک بگویند، آنان نیز اطاعت کردند. (5) دلیل دیگری که بیانگر عید بودن روز غدیر در سنت پیامبر گرامی اسلام است‌خطبه‌ای است که امیرمؤمنان علی - علیه‌السلام - در روز عید غدیر ایراد کرده است. در اینجا قسمتی از آن را، که به وسیله یکی از غدیرشناسان معاصر ترجمه شده است. می‌آوریم: امام رضا(ع) از پدران خویش نقل می‌کند که در روزی از روزهای خلافت علی - علیه السلام - جمعه و غدیر به یک روز افتاده بود. امام در آن روز خطبه‌ای عجیب خواند و توحیدی شگفت گفت. آن حضرت در بخشی از سخنان خویش چنین فرمود: «ان الله تعالی جمع لکم معشر المؤمنین فی هذا الیوم عیدین عظیمین کبیرین لا یقوم احدهما الا بصاحبه...; خدای - عزوجل - در این روز برای شما دو عید فراهم کرد; دو عید بزرگ که یکی از این دو جز به آن دیگری استوار نتواند بود». سپس آن حضرت به داستان غدیر اشاره فرمود و ویژگیهای روز غدیر را چنین برشمرد: ان هذا یوم عظیم الشان فیه وقع الفرج و رفعت الدرج هو یوم الایضاح و الافصاح من المقام الصراح و یوم کمال الدین و یوم العهد المعهود و یوم تبیان العقود عن النفاق و الجحود...; همانا امروز، روزی بس بزرگ است. در این روز گشایش در رسید، منزلت کسان که شایسته بودند بلندی گرفت و برهان خدا روشن شد. آری، امروز روز روشن کردن حق و از مقام پاک «رهبر معصوم‌» به صراحت و «نص‌» سخن گفتن است، امروز روز کامل شدن دین است، امروز روز عهد و پیمان است، امروز روز گواهی و گواهان است، امروز روز نمایاندن بنیادهای نفاق و انکار است. حضرت در آخر خطبه می‌فرماید: و اذا تلاقیتم فتصافحوا بالتسلیم و تهانؤ النعمة فی هذا الیوم و لیبلغ الحاضر الغائب... امرنی رسول الله(ص) بذلک، چون به یکدیگر رسیدید، همراه سلام، مصافحه کنید و نعمتی را که در این روز نصیبتان شده است‌به یکدیگر تبریک بگویید. باید این سخنان را آن که بود و شنید به آن که نبود و نشنید برساند و باید توانگران به سراغ مستمندان روند و قدرتمندان به دنبال ضعیفان; پیامبر(ص) مرا به این چیزها امر کرده است. (6) اینجاست که به اهمیت این روز تاریخی و بزرگ بیشتر واقف می‌شویم; روزی خجسته و مبارک که پیامبر(ص) به بزرگداشت آن دستور داده، آن را وظیفه همگانی نسلها برشمرده و خطابه و بزرگداشت این روز از جانب علی - علیه السلام - در همین راستاست. معصومین و بزرگترین عید اسلامی امام صادق(ع) از پدران خویش نقل می‌کند که، پیامبر(ص) فرمود: «یوم غدیر خم افضل اعیاد امتی و هو الیوم الذی امرنی الله تعالی ذکره فیه بنصب اخی علی ابن‌ابیطالب علما لامتی یهتدون به من بعدی; روز غدیر خم برترین عیدهای امت من است; و آن روزی است که خدا مرا به جانشینی علی - علیه السلام - دستور داد تا نشانه‌ای برای امت من باشدو به وسیله او هدایت‌شوند. (7) در روایت دیگری امام صادق(ع) در پاسخ این پرسش که آیا برای مسلمین عیدی غیر از فطر و قربان هست فرمود: آری، عیدی است که بزرگترین و شریفترین عیدهاست و آن روزی است که امیر مؤمنان به جانشینی پیامبر منصوب شد. (8) علاوه بر این از امام صادق(ع) نقل شده است که فرمود: هو عید الله الاکبر و ما بعث الله عز و جل نبیا الا و تعید فی هذا الیوم; روز غدیر خم بزرگترین عید الهی است و خداوند متعال پیامبری را مبعوث نکرد مگر اینکه این روز را عید گرفت. (9) با توجه بدین حقایق در دعا و نیایشی که در این روز ذکر شده است، می‌خوانیم: اللهم فکما جعلته عیدک الاکبر... صل علی محمد و آل محمد; خدایا، چنانکه این روز را بزرگترین عید خود قرار دادی، بر محمد و آل محمد درود فرست. (10) اولیای الهی و معصومین - علیهم السلام - این روز را پاس می‌داشتند و برنامه‌هایی برای بزرگداشت آن تدارک می‌دیدند، که دو نمونه از آن را یاد آور می‌شویم: الف) مراسم اطعام از جانب امام مجتبی علیه السلام‌مرحوم علامه مجلسی(ره) می‌نویسد: روز عید غدیر با جمعه مصادف شده بود. امام علی - علیه السلام - خطبه جمعه خواند و سپس حضرت با فرزندان و شیعیانش به منزل امام حسن - علیه السلام - جهت اطعامی که امام حسن برایشان تدارک دیده بود، رفت. (11) ب) فیاض بن‌محمد بن‌طوسی که به سال‌259 هجری سخن می‌گفت می‌گوید: در یکی از سالها خدمت امام رضا - علیه السلام - رسیدم، دیدم امام رضا - علیه السلام - دوستان خویش را برای غدا خوردن نگه داشته و به خانه‌های آنان نیز طعام، هدیه، لباس و حتی انگشتر و کفش فرستاده است، آن بزرگوار وضعیت‌خدمتکاران و دوستانش را تغییر داده بودو با وسایلی، غیر از آنچه در روزهای پیشین بود، از مهمانانش پذیرایی می‌کرد. (12) چرا غدیر، عید است؟ آیات قرآن کریم و گفتار معصومین - علیهم السلام - بیانگر عظمت و جایگاه رفیع امامت در اعتقادات اسلامی است. با نگاهی به آیات غدیر می‌توان بخوبی رمز عید بودن این روز را دریافت‌بخشی از اشارات قرآن کریم و معصومان در این باره چنین است: الف) امامت مکمل تبلیغ رسالت الهی است. به اتفاق شیعیان و به نقل بسیاری ازاهل سنت آیه شریف تبلیغ جهت انتصاب علی - علیه السلام - به جانشینی رسول گرامی(ص) نازل شد. این نکته هنگامی بود که ترس آشوب بود و احتمال تفرقه‌افکنی از جانب منافقین و افراد سست‌ایمان وجود داشت. وحی الهی به همه این نگرانیها خاتمه داد و با تاکید بر اهمیت موضوع، حفظ رسول گرامی(ص) از توطئه‌ها را نوید داد و فرمود: یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک فان لم تفعل فما بلغت رسالته و الله یعصمک من الناس; ای پیامبر، آنچه از خدا بر تو نازل شده به مردم برسان که اگر نرسانی تبلیغ رسالت و ادای وظیفه نکرده‌ای و خدا تو را از [آزار] مردمان محفوظ خواهد داشت. (13) علامه امینی 30 منبع از مدارک اهل سنت را برمی‌شمارد که همه آنها این آیه را با معرفی ولایت امیرمؤمنان علی - علیه السلام - در ارتباط دانسته‌اند. جلال الدین سیوطی شافعی در تفسیر در المنثور، تفسیر فخرالدین رازی شافعی در شمار این منابع جای دارند. (14) نکته‌ای که از دقت در آیه، با استفاده از جمله «فما بلغت رسالته‌» می‌توان فهمید این است که امامت در حدی از منزلت است که عدم معرفی آن با انجام ندادن وظیفه رسالت مساوی است. ب) امامت مایه تکمیل دین است دین مجموعه قوانین الهی است که برای اجرای آن به فردی که بتواند با تکیه بر دو عنصر ایمان و آگاهی موجب اجرای آن شود، نیاز دارد. دین کامل دینی است که این امر را از قبل پیش‌بینی کرده، برای آن برنامه داشته باشد. از این رو وقتی کفار احساس کردند با فوت عبدالله فرزند پیامبر گرامی(ص) جانشینی برای استمرار راهش وجود ندارد آن بزرگوار را «ابتر» و کارش را ناقص قلمداد کردند. (15) بعد از انتصاب علی(ع)، این آیه نازل می‌شود و می‌فرماید «الیوم اکملت لکم دینکم‌» امروز دین شما را کامل کردم. (16) امامت در جهت‌بیان احکام تکمیل‌کننده دین است; زیرا به مقتضای روایتی، که از طریق شیعه و اهل سنت نقل شده و پیامبر گرامی فرمود: من شهر علم هستم و علی در آن شهر. هر که خواستار ورود به شهر حکمت است‌باید از راه علی(ع) واردشود. (17) امامت در جهت اجرای صحیح برنامه‌های دینی نیز تکمیل‌کننده دین است. از این رو پیشوایان پنجگانه اهل سنت مانند مسلم، مالک، بخاری، نسایی و ترمذی می نویسند: وقتی طارق ابن‌شهاب، از اهل کتاب، در مجلس خلیفه دوم گفت: اگر آیه «اکمال‌» در دین ما نازل می‌شد آن را عید می‌گرفتیم. (18) کسی بر او خرده نگرفت و عمر با سکوت خود آن را مورد قبول قرار داد. ج) امامت عامل یاس دشمنان اسلام است. آیه سوم سوره مائده نیز در باره انتصاب علی - علیه السلام - در غدیر خم نازل شده است; «الیوم یئس الذین کفروا من دینکم فلا تخشوهم و اخشون‌» امروز کافران از اینکه به دین شما دستبرد زنند و اختلالی رسانند طمع بریدند پس شما از آنان بیمناک نشوید. (19) این آیه نشان می‌دهد که روز تکمیل دین و روز یاس و نومیدی دشمنان اسلام یکی است. علامه طباطبایی می‌نویسد: صحابه و تابعان و آنها که بعد از آنان آمده‌اند، همگی اتفاق دارند که این دو آیه مرتبط هستند و هر یک تکمیل‌کننده معنای دیگری است. و این نیست مگر بدان سبب که هر دو با هم نازل شده، یک معنا را می‌رسانند. (20) از آنچه گفته شد نتیجه می‌گیریم که باید این روز را عید شمرد; زیرا خداوند متعال چنان بدان اهمیت داده است که آن را موجب اکمال دین، تبلیغ رسالت و نومیدی دشمنان اسلام دانسته است تا خود یادی از «ایام الله‌» باشد و فرموده است: و ذکرهم بایام الله; روزهای خداوندی را بدانان یادآوری کن. (21) د) امامت ضامن استمرار وحدت اسلامی است قرآن کریم، آنجا که از دعای حضرت عیسی و درخواست نزول مائده آسمانی سخن به میان می‌آورد، از عید بودن آن برای نسلهای آینده و گذشته یاد می‌کند و می‌فرماید: «اللهم ربنا انزل علینا مائدة من السماء تکون لنا عیدا لاولنا و آخرنا و آیة منک; پروردگارا، بر ما از آسمان مائده‌ای فرست تا این روز برای ما و کسانی که پس از ما می‌آیند عید شود». (22) چنانکه ملاحظه می‌شود حضرت عیسی نزول این مائده و عید شدن آن را برای این می‌خواهد که برای همیشه مایه افتخار و عزت جامعه دینی شود و بتواند حبل‌المتین و نقطه وحدت آنان باشد; وحدتی که یکی از علتهای بعثت پیامبران شمرده شده است، و راز و حکمت عید شمردن نیز در همین راستاست تا جامعه اسلامی مائده آسمانی امامت و وصایت را پاس دارند و آن را به عنوان نقطه مرکزی حل اختلافات خویش بپذیرند و این است رمز کلام باقر العلوم آل محمد (علهیم السلام) که فرمود «و لم یناد بشی‌ء ما نودی بالولایة یوم الغدیر; در میان احکام اسلامی هیچیک به اندازه ولایت روز غدیر مهم شمرده نشده است‌». (23) پی‌نوشتها: 1- بحارالانوار (چاپ ایران)، ج 95، ص 320. 2- همان، ج 95، ص‌323. 3- حج، 32. 4- الغدیر، ج 1، ص 274. 5- الغدیر، ج 1، ص 271. 6- بحارالانوار، ج 94، ص 118. 7- همان، ص 110. 8- همان، ص 111. 9- همان، ج 95، ص‌303. 10- همان، ص 320; مفاتیح الجنان، اعمال روز عید غدیر. 11- همان، ج 94، ص 118. 12- همان، ص 112 و ج 95، ص 322. 13- مائده،67. 14- درالمنثور، سیوطی، دارالکتب العلمیة، ج 2، ص‌457; تفسیر فخررازی، ج 12، ص‌49. 15- ر.ک تفسیر مجمع‌البیان، ج 5، تفسیر سوره کوثر; 16- مائده،3. 17- الغدیر، ج‌6، ص 61-77. 18- الغدیر، ج 1، ص‌283. 19- سوره مائده،3. 20- المیزان، ج 5، ص‌179. 21- دارالکتب العلمیه‌» 22- ابراهیم، 5. 23- اصول کافی، ج 2، ص 21، باب‌دعائم‌الاسلام،حدیث‌8. .......................................................................................... منبع:فصلنامه کوثر، شماره 2

خبر گزاری فارسی