راهکارهای اصلاح الگوی مصرف

پرسش: از آنجا که در فرایند اصلاح الگوی مصرف بیشترین نقش و تاثیر را حکومت دارد. سوال اصلی این است که براساس آموزه‌های اسلامی چه راهکارهایی را باید حکومت در این راستا بکارگیرد تا آحاد جامعه مصرف خود را در ابعاد مختلف بهینه و الگوی مطلوب را پیاده نمایند؟

پاسخ: یکی از بزرگ‌ترین خطراتی که همه نظام‌های سیاسی به ویژه نظام‌هایی که مبتنی بر ارزش‌های اسلامی و مردم سالاری دینی‌اند را تهدید می‌کند و ناکارآمدی آنها را به اثبات می‌رساند، هدر دادن منابع و ثروت‌های ملی و درست و بهینه مصرف نکردن بودجه و امکانات است. از این رو اصلاح الگوی مصرف در چارچوب حکومت و امکانات و ثروت‌های ملی به مراتب مهمتر و ضروری‌تر و فوریتر از اصلاح الگوی مصرف از درآمدهای فردی است. به بیان دیگر اولویت در فرایند اصلاح الگوی مصرف از بالا به پایین است. با عنایت به این مقدمه مهمترین راهکارهایی را که با بهره‌گیری از رهنمودهای پیشوایان اسلام می‌توان برای اصلاح الگوی مصرف از منابع امکانات و درآمدهای ملی ارائه داد به شرح زیر مطرح می‌نماییم:

1- تقویت برنامه ریزی‌های کلان اقتصادی

نخستین گام در اصلاح الگوی مصرف از منابع ملی، تقویت برنامه ریزی‌های کلان اقتصادی است. در روایتی از امام علی(ع) آمده است: «حسن التدبیر و تجنب التبذیر من حسن السیاسه » حسن تدبیر و پرهیز از حیف و میل، (بخشی) از حسن سیاست است: (غررالحکم، ح4821) برپایه این روایت، سیاستمداران نظام اسلامی برای استفاده بهینه از منابع ملی و دولتی، از یک سو باید تدبیرهای اقتصادی خود را تقویت کنند و از سوی دیگر، از زیاده روی‌ها و ریخت وپاش‌های بی‌فایده در دستگاه‌های دولتی، پیشگیری نمایند. علی(ع) در روایتی دیگر می‌فرماید: «سوء التدبیر مفتاح الفقر» سوء تدبیر، کلید فقر است. (میزان الحکمه، ج5، ص437) این سخن حکیمانه اشاره به این معنا دارد که سیاستمدارانی که از تدبیر لازم در مدیریت اقتصادی کشور برخوردار نیستند، زمینه ساز عقب ماندگی اقتصادی جامعه هستند.

2- استفاده بهینه از منابع ملی

رعایت اولویت‌هایی که موجب استفاده بهینه از منابع ملی و بودجه عمومی است، به مراتب، مهم تر از رعایت اولویت‌ها در هزینه کردن از منابع شخصی است. از این رو، بر همه مدیران در نظام اسلامی، فرض است که با همه توان خود تلاش کنند تا از منابعی که از بودجه عمومی در اختیار دارند، به بهترین وجه، در جهت مصالح مردم استفاده نمایند، و بدین سان، در آزمون امانتداری اموال عمومی، موفق باشند. همان طور که قرآن کریم در سوره کهف آیه 7 می‌فرماید:

«انا جعلنا ما علی الارض زینه لها، لنبلوکم ایهم احسن عملا»

در حقیقت، ما آنچه را که بر زمین است، زیوری برای آن قرار دادیم، تا آنان را بیازماییم، که کدام یک از ایشان نیکوکارترند.

3- نهایت اعمال صرفه جویی

یکی از لوازم اجتناب ناپذیر استفاده بهینه از منابع ملی، صرفه جویی همراه با تدبیر، در مصرف بودجه عمومی است. امام علی(ع) در این باره، بخش نامه ای به کارگزاران حکومتی خود دارد که بسیار قابل تامل و آموزنده است. متن این بخش نامه چنین است: «قلم‌هایتان را تیز کنید، سطرها را به هم نزدیک سازید، (در نگارش) برای من، زیادی‌ها را حذف کنید و به معنا بنگرید، و از زیاده نویسی بپرهیزید. چرا که بیت المال مسلمانان، زیان بر نمی‌تابد. (بحارالانوار، ج14، ص501)

این بخشنا‌مه، بدین معنا است که سیاست صرفه جویی در اموال عمومی باید به صورت قانون و دستورالعمل، به کارگزاران نظام اسلامی ابلاغ شود و آنان موظف‌اند برای بهره گیری بهتر و بیشتر از وقت خود و مدیریت‌های بالاتر از خود و امکانات ملی نهایت صرفه جویی را داشته باشند.