دائو در اصل به معنای طریقه و راه و رسم است و آیین دائو به حکیمی به نام لائوتسه، منسوب است؛ از این رو گاه آیین لائوتسه هم خوانده می‌شود. درباره زندگانی او، اطلاعات کمی در دسترس است. اطلاعات موجود رنگ و بویی اسطوره‌ای دارد؛ از این رو، برخی تاریخی بودن شخصیت او را منکر شده و او را شخصیتی اسطوره‌ای قلمداد کرده‌اند. به هر حال گفته می‌شود که لائوتسه در سال 604 قبل از میلاد در بخش مرکزی چنین متولد شد. بعدها به منصب حکومتی، دست یافت، اما بعد از چندی آن را رها کرد و انزوا گزید. وی در سال 517 قبل از میلاد، درگذشت.[1]
آیین دائو در آغاز، نوعی فلسفه متافیزیکی عمیق بود که شامل گونه‌ای از عرفان وحدت وجودی، بوده است. اما بعدها بر اثر تحول و قبول بعضی معتقدات مذهبی عامه، به صورت مذهب میلیون‌ها تن از مردم چین درآمد.
مفهوم دائو در این آیین، اصل نظم جهانی است.[2] دائو، اصل جاودانی است که تمام پدیده‌ها، آن را دارا هستند و آدمی باید قبل از هر چیز خود را با دائو، این نظم جهانی، منطبق و هم‌آهنگ سازد و برای حصول این مقصود باید توازنی بین روح و جسم ایجاد نماید و خود را به تقدس و پاکی برساند.[3]
تعالیم آیین دائو
اصول اساسی آیین دائو به این ترتیبند:
الف) اصل بنیادین دائو؛ دائو، قانونی دارد که بر طبیعت، حاکم است و انسان باید تسلیم آن گردد. از این رو، راه نجات انسان این است که هم‌آهنگ با نظم طبیعت – که دائو برقرار کرده – حرکت کند؛ بنابراین اگر برخلاف آن رود، در واقع در جهت مخالف رود شنا کرده و انرژی خود را به هدر داده است. انسان باید تسلیم تقدیری شود که دائو برای او معین کرده و نباید تلاش کند که بر دیگران سلطه یابد؛ زیرا خلاف قانون دائو است.
دائو، همه چیز را به وجود می‌آورد، شکل می‌دهد، پناه می‌دهد، مراقبت می‌کند و روزی می‌دهد؛ بدون چشم داشت، خدمت می‌کند و همه چیز را به کمال می‌رساند. در اینجا دائو، بیشتر، موجودی غیر متشخص است.
ب) دو اصل یانگ و یین؛ در چین باستان، دو اصل مذکر و مؤنث یانگ و یین، وجود داشت که از آمیزش آنها، جهان به وجود آمد. این آموزه در آیین دائو نیز مورد تأکید قرار گرفته است.
ج) نظام اخلاقی؛ آیین دائو بر رعایت اصول اخلاقی تأکید می‌کند. اصل زیربنایی اخلاقی این آیین، ایثار و گذشت است.
تقوای سه‌گانه آیین دائو عبارتند از: اقتصاد، سادگی در حیات و میانه‌روی. اخلاق دائویی بر این حکم، استوار است که باید نیکی کنیم حتی بر آنان که به ما بدی روا داشته‌اند. این آیین، جنگ و خونریزی را محکوم می‌کند.
د) سرنوشت انسان؛ در این آیین، سخن از بهشت‌ها و دوزخ‌هایی است که پس از حسابرسی، نیکوکاران و بدکاران در آن جای می‌گیرند. در آیین دائو، سخنان بسیاری در این رابطه وجود دارد؛ هر چند گفته می‌شود که در متن مقدس این دین، سخن زیادی در این خصوص نبوده، بلکه از ادیان دیگر وارد آن شده است.[4]
متون مقدس
دائو ده‌جینگ، کتاب مقدس آیین دائو کوچک‌ترین کتاب مذهبی جهان، مشتمل بر 81 قطعه شعر به صورت کلمات قصار است. این کتاب یا سلسله کلمات قصار، تعلیم می‌دهد که باید درهماهنگی کامل با اصل نظم جهانی زندگی نمود.[5] محققان در معنای آن اختلاف دارند. این کتاب، ترتیبی نامنظم دارد و از سویی به مباحث تاریخی و زندگی مؤسس این آیین نیز اشاره می‌کنند.[6]
این متن همان متنی است که لائوتسه در هنگام خروج از شهر، برای مرزبان نوشت. اما نقادان جدید، این مطلب را رد می‌کنند و این کتاب را مربوط به زمانی متأخرتر می‌دانند. آنها اعتقاد دارند که این متن به دست چند نفر نوشته شده است.
آیین دائو پس از لائوتسه
تعالیم لائوتسه که در مرحله آغازین به صورت مکتب فلسفی بود، در مراحل بعد به صورت آیینی درآمد که سحر و جادو در آن غلبه داشت. سخنی که به تدریج در این آیین، مطرح شد، این بود که می‌توان راهی برای عمر طولانی یافت و آن راه، سحر و جادو است. این امر باعث شد که سحر و جادو و اعمالی این گونه، در این آیین، رونق بسیار بگیرد. این آیین به تدریج از شکل مکتبی فلسفی به دینی عامیانه و پر از اوهام و خرافات تبدیل گشت. اعمال دینی راهبان این آیین، بیشتر به صورت سحر و جادو است. همین عامل، باعث شده است که این آیین، امروزه از رونق چندانی برخوردار نباشد.[7] پیروان این آیین عمدتاً در چین زندگی می‌کنند.[8] دائوئیزم امروزی به تدریج پیروانش را از میان افراد تحصیل کرده و شهری از دست می‌دهد. البته این دین با سیاست اخیر تحمل دینی در چین، یک بار دیگر، مطرح شده است.