كلمات كليدي : قانوني، عهد قديم، عهد جديد، مارتين لوتر، كاتوليك، ارتدوكس، پروتستان، قانوني ثانوي
نویسنده : محمد ضياء توحيدي
صفت قانونی برگرفته از واژه یونانی kanon (به معنی معیار یا قاعده) است.[1] اصطلاح قانونی در مورد کتابهایی به کار می‌رود که اعتبار آن مورد پذیرش قرار گرفته است.
البته روشن است که فرقه‌های مختلف مسیحیت، در مورد کتابهای مقدس، اتفاق نظر ندارند. بنابر این یک کتاب ممکن است از نگاه یک یا چند کلیسا، کتاب معتبر و مقدس شمرده شود و به عبارت دیگر جزء کتابهای قانونی باشد در حالی که همان کتاب در فرقه‌ای دیگر جزء کتابهای غیر قانونی و غیر معتبر به شمار آید.
کتابهای قانونی در عهد حضرت مسیح و رسولان
عهد عتیق
مسیحیان عموما بر این باورند که حضرت مسیح، تمام عهد عتیق را معتبر شمرده است.[2] از نگاه مسیحیان، استنادهای مکرر حضرت مسیح به کتاب مقدس، که گزارش آن در انجیلها آمده، گویای آن است که آن حضرت عهد عتیق را معتبر می‌دانسته است.[3]
همچنین در مورد رسولان حضرت مسیح نیز همین مسأله وجود دارد. آنها همواره به کتابهای عهد عتیق استناد می‌کرده‌اند و اعتبار آن را مورد پذیرش قرار داده بودند.[4]
عهد جدید
باید به این نکته توجه داشت که کتابهای عهد جدید تا مدتهای مدید هرگز به عنوان بخشی از کتاب مقدس خوانده نمی‌شد. ایرنئوس اسقف لیون (در اواخر قرن دوم میلادی) یکی از نخستین کسانی است که در کنار عهد عتیق از عهد جدید نیز به عنوان کتاب مقدس سخن می‌گوید. در میان مسیحیان اولیه، کتاب مقدس در ابتدا به معنای عهد عتیق بود.[5]
تاریخ نگارش کتابهای عهد جدید، بی‌تردید به پس از زمان مصلوب شدن حضرت مسیح، باز می‌گردد. بنابر این پذیرش اعتبار این کتابها از سوی حضرت مسیح، بی معنی خواهد بود.
اما در مورد اینکه آیا حواریون حضرت مسیح، به این کتابها استناد می‌کرده‌اند نیز باید گفت، شواهد قابل توجهی در این زمینه وجود ندارد. البته از نگاه مسیحیان، برخی از این کتابها نوشته خود حواریون هستند و دیگر کتابها نیز یا نوشته پولس است (که رسول حضرت مسیح شمرده می‌شود[6]) و یا نوشته شاگردان حواریون. بنابر این باید حواریون را نیز تا حدود زیادی، موافق با کتابهای عهد جدید دانست چنانکه خود آنها، بارها بر اعتبار کتابهای خویش تأکید ورزیده‌اند.[7]
کتابهای قانونی عهد قدیم از نگاه فرقه‌های مختلف مسیحی
میان مسیحیان در مورد تعداد کتابهای قانونی عهد قدیم، اختلاف نظر فراوانی وجود دارد. یکی از مهمترین علل این اختلاف نظرها به دیدگاه آنها در مورد ترجمه سبعینیه[8] باز می‌گردد.
ترجمه سبعینیه، ترجمه‌ی یونانی کتاب مقدس عبری است. در مورد تاریخ و مترجمان این اثر، اطلاع دقیق و معتبری در دست نیست. گفته می‌شود که این ترجمه در قرن سوم پیش از میلاد، به دستور بطلمیوس فیلادلفوس[9] نگاشته شد.[10]
با مراجعه به این ترجمه می‌توان دریافت که در آن، برخی از کتابها افزوده شده‌اند که در متن اصلی عبری وجود ندارند و از سوی مترجمان، به عهد عتیق، اضافه گردیده‌اند.
کلیساهای کاتولیک و ارتدوکس، بر این باورند که ترجمه سبعینیه کاملا معتبر است. آنها آن دسته از کتابهای موجود در این ترجمه که در متن عبری (متن اصلی کتاب مقدس) وجود ندارد را نیز مقدس و معتبر می‌شمارند.
در مقابل، کلیساهای پروتستان، به پیروی از هیرونوموس، اعلام داشتند که تنها آن دسته از کتب عهد عتیق که در کتاب مقدس عبری وجود داشته‌اند را می‌توان جزو کتابهای رسمی و قانونی کتاب مقدس دانست.[11]
از نگاه مسیحیان پروتستان، بخشهای اضافی موجود در این ترجمه فاقد ارزش و اعتبار هستند. با این وجود پیروان کلیسای انگلیکن گرچه این کتابها را مقدس نمی‌داند اما از آنها به عنوان کتابهایی ارزشمند برای استفاده در امور معنوی و سرمشقی برای زندگی روحانی یاد می‌کند.[12]
به هر حال، نتیجه نزاع در مورد اعتبار ترجمه سبعینیه آن بوده که مسیحیان پروتستان تنها 39 کتاب موجود در متن عبری را به عنوان عهد قدیم، پذیرا شوند.[13]
39 کتاب عهد قدیم
39 کتاب عهد عتیق که مشترک میان تمام فرقه‌های مسیحی می‌باشند بدین قرارند:
1. پیدایش 2. خروج 3. لاویان 4. اعداد 5. تثنیه. این پنج کتاب به طور سنتی نوشته حضرت موسی دانسته می‌شوند و به مجموع این پنج کتاب، تورات گفته می‌شود.
6. یوشع 7. داوران 8. روت 9. اول سموئیل 10. دوم سموئیل 11. اول پادشاهان 12. دوم پادشاهان 13. اول تواریخ ایام 14. دوم تواریخ ایام 15. عزرا 16. نحمیا 17. استر 18. ایوب 19. مزامیر 20. امثال سلیمان 21. جامعه 22. غزل غزلهای سلیمان 23. اشعیا 24. ارمیا 25. مراثی ارمیا 26. حزقیال 27. دانیال 28. هوشع 29. یوئیل 30. عاموس 31. عوبدیا 32. یونس 33. میکاه 34. ناحوم 35. حبقوق 36. صفنیا 37. حجی 38. زکریا 39. ملاکی
دیگر کتابهای قانونی عهد عتیق از نگاه مسیحیان کاتولیک و ارتدوکس
صرف نظر از 39 کتابی که ذکر شد، مسیحیان کاتولیک و ارتدوکس، تعدادی کتابهای دیگر را نیز بر مجموعه‌ی عهد قدیم می‌افزایند. کاتولیک‌ها و ارتدوکسها برای این کتابها عنوان "قانونی ثانوی"[14] را پذیرفته‌اند.
البته کلیسای روس تحت دیکتاتوری پتر کبیر که خواهان پیروی از پروتستان بود، برای مدتی استفاده از متن یونانی را ممنوع ساخت اما بعدها قانون ارتدوکس به جای خود بازگشت و کتاب مقدس یونانی (ترجمه سبعینیه) به عنوان مرجع معتبر پذیرفته شد.[15]
کتابهای قانونی ثانوی عبارتند از:
طوبیت[16]، یهودیت[17]، استر (البته این کتاب در نسخه پروتستان وجود دارد اما در نسخه یونانی دارای بابهای بیشتری است)، حکمت سلیمان، سیراخ[18]، باروخ[19]، نامه ارمیا (این کتاب گاهی در ادامه کتاب باروخ ذکر می‌شود)، اضافات کتاب دانیال: دعای عَـزَریا[20]، سوسنه[21]، بل و اژدها[22]، اول و دوم مکابیان[23].
صرف نظر از کتابهایی که ذکر شد، کتابهای دیگری نیز وجود دارد که در کلیسای ارتدوکس یونانی و روسی به رسمیت شناخته شده است. این کتابها عبارتند از: اول اسدراس[24]، دعای منسّی[25]، مزمور 151، سوم مکابیان.
همچنین، برخی از کتابها وجود دارند که تنها در برخی از کلیساها پذیرفته شده است. این کتابها عبارتند از:
دوم اسدراس. این کتاب در "کتاب مقدس اسلاوی"[26] گنجانده شده است.
کتاب اینوخ[27]. این کتاب در کتاب مقدس کلیسای ملی اتیوپی گنجانده شده است.
کتاب سالهای ژوبیله (ژوبیله‌ها)[28]. این کتاب نیز در کتاب مقدس اتیوپیایی‌ها درج شده است.[29]
کتابهای قانونی عهد جدید
در قرون اولیه مسیحی، در مورد کتابهای مقدس عهد جدید اختلاف نظر فراوانی وجود داشته است. به عنوان مثال کلیسای غرب در مورد اعتبار رساله‌ی به عبرانیان تردیدهایی داشت و یا مثلا کلیسای شرق در مورد کتاب مکاشفه اظهار تردید می‌نمود. همچنین رساله‌ی دوم پطرس، رساله‌ی دوم و سوم یوحنا و رساله‌ی یهودا از عهد جدید حذف شده بود.[30]
به مرور زمان این اختلاف نظرها برطرف گردید و مسیحیان در مورد کتابهای مقدس عهد جدید به اتفاق نظر رسیدند. در قرن شانزدهم میلادی، مارتین لوتر در مورد اعتبار رساله یعقوب نظر متفاوتی را اظهار داشت و آن را از لیست کتابهای معتبر عهد جدید خارج ساخت[31] اما این دیدگاه لوتر مورد پذیرش پیروان وی قرار نگرفت و امروزه تمام فرقه‌های مسیحی، در مورد اعتبار 27 کتاب فعلی عهد جدید هم‌نظرند.
این کتابها عبارتند از:
1. انجیل متی 2. انجیل مرقس 3. انجیل لوقا 4. انجیل یوحنا 5. اعمال رسولان 6. رساله پولس به رومیان 7. رساله اول پولس به قرنتیان 8. رساله دوم پولس به قرنتیان 9. رساله پولس به غلاطیان 10. رساله پولس به افسسیان 11. رساله پولس به فیلیپیان 12. رساله پولس به کولسیان 13. رساله اول پولس به تسالونیکیان 14. رساله دوم پولس به تسالونیکیان 15. رساله اول پولس به تیموتاؤس (نام شخص) 16. رساله دوم پولس به تیموتاؤس 17. رساله پولس به تیطس (نام شخص) 18. رساله پولس به فلیمون (نام شخص) 19. رساله به عبرانیان (نویسنده این رساله ناشناخته است. البته برخی آن را به پولس نسبت داده‌اند اما این انتساب بدون دلیل است) 20. رساله یعقوب 21. رساله اول پطرس 22. رساله دوم پطرس 23. رساله اول یوحنا 24. رساله دوم یوحنا 25. رساله سوم یوحنا 26. رساله یهودا 27. مکاشفه یوحنا