26 خرداد 1397, 23:15
كلمات كليدي : يارانه، سوبسيد، كمك هزينه دولتي، كمك بلاعوض دولتي
نویسنده : احسان شریعتی نجف‌آبادی
یارانه که یکی از مهمترین نیازهای جوامع از دولتهاست، عبارتست از «کمک مالی دولت به یک شرکت دولتی و یا اعطاء کمک مالی به روی یک کالا یا خدمتی که به مردم داده می‌شود جهت افزایش رفاه عمومی جامعه».[1] گرچه از دیدگاه اولیه خرج کردن دولت از مبالغ بودجه عمومی کشور جهت افزایش قدرت خرید جامعه، نوعی عمل غیراقتصادی است (زیرا علاوه بر اینکه سودی برای دولت ندارد بلکه ضرر اقتصادی هم دارد)، اما در کل این فرایند دارای نکات بسیار مثبتی است که مهمترین آن افزایش رفاه عمومی جامعه است.[2]
یارانه در جهان با آغاز دخالت دولت در جهت تصحیح و هدایت امور اقتصادی در مسائل اقتصادی جامعه آغاز شده است. این دخالت به طور عملی با شروع جنگ جهانی دوم کلید خورد. محدودیت‌های شدید منابع و توجه کردن دولتها به بخش‌های خاص در دوره‌های جنگ، موجب شد که دولتها به صورت عملی وارد بازار شوند و با خرید کالاها از تولیدکنندگان به قیمت بالاتر از قیمت بازار، نیازهای زمان جنگ را مرتفع سازند. این کار باعث افزایش قیمت‌ها شده و سبب از بین رفتن گروهی در جامعه می‌شد. دولتها برای اینکه از فشار وارد آمده بر اقشار آسیب‌پذیر بکاهند، با وضع یارانه بر برخی از کالاها، از این اقشار حمایت کرده، در نتیجه، رفاه در جامعه به طور نسبی، حکمفرما می‌شد. در ایران نیز گرچه سابقه اعطای یارانه را می‌توان در دوران صفویه جستجو کرد؛ اما ایران اولین نظام سهمیه‌بندی همراه با یارانه را در زمان جنگ جهانی دوم تجربه نمود. اولین نهاد حمایت کننده که وظیفه آن اعطاء یارانه بود، در سال 1353 به علت ایجاد تورم ناشی از افزایش قیمت نفت تشکیل شد. وظیفه این نهاد حمایت مصرف کننده از نوسانات قیمتی و حمایت معقول از تولید کننده بود. البته اعطاء یارانه در دوران بعد از انقلاب به خصوص در دوران جنگ تحمیلی نیز ادامه یافت به گونه‌ای که بزرگترین جنگ قرن بیستم از حیث زمانی با مدیریت اعطاء یارانه و سهمیه‌بندی هدفمند، بدون گزارش یک مورد اپیدمی و قحطی و با وجود محاصره اقتصادی به پایان رسید.
سوبسید از نظر دولتها نوعی مالیات منفی محسوب شده، در رده مالیات‌ها در بودجه دولتی لحاظ می‌گردد. به این دلیل یارانه را مالیات منفی به حساب می‌آورند که این مالیات از طرف دولتها، پرداخت می‌شود، نه دریافت. پرداخت یارانه از دیدگاه دولتها به علت اهداف: اقتصادی، توسعه‌ای، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی پرداخت می‌گردند. این اهداف می‌تواند در پرداخت یارانه به مصرف‌کننده، تولیدکننده، اداره‌های خدماتی، صادرکننده و یا واردکننده تحقق یابد.
امروزه در جهان یارانه‌ها بیشتر به تولیدکنندگان و یا محصولات کشاورزی پرداخت می‌شود؛ به گونه‌ای که باعث صیانت وضعیت معیشتی تولیدکنندگان و زارعان در مقابل نوسانات قیمت شده و ادامه تولید در کشور‌ها با مشکلی مواجه نمی‌گردد. اگر اعطاء این نوع یارانه‌ها با حمایت‌های دولتی در مقابل نوسانات قیمت وجود نداشته باشد، ممکن است باعث ورشکستگی شدید در بازار تولید صنعتی و کشاورزی گردد.[3]
مدلهای دیگری از نحوه پرداخت یارانه در کشورهای مختلف وجود دارد که از جمله آنها می‌توان به یارانه مستقیم اشاره کرد که به صورت نقدی به اقشار آسیب‌پذیر پرداخت می‌شود؛ هم اکنون یارانه مستقیم در رأس برنامه‌‌‌های دولت ایران می‌باشد.
[1] . خلعت‌بری، فیروزه؛ مجموعه مفاهیم پولی، بانکی و بین‌المللی تهران، شباویز، 71، ص 1035.
[2] . فرهنگ، منوچهر؛ فرهنگ علوم اقتصادی، تهران، آسیم،84، چاپ نهم، ص 1185.
[3] . رحیمی، عباس؛ بررسی اقتصادی یارانه (ویراست دوم)، تهران، موسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی، 75، چاپ سوم.
کتابخانه هادی
پژوهه تبلیغ
ارتباطات دینی
اطلاع رسانی
فرهیختگان