كلمات كليدي : پتي، مركانتيليسم، دولت، ماليات، اشتغال كامل
نویسنده : سعيد كريمي
ویلیام پتی در سال 1623 در همپشایر انگلستان متولد شد. وی مدتی بعد از شکستن زانویش در سواحل نورماندی در چهارده سالگی به کالج جی سوت در کین و از آنجا برای مطالعه در رشته پزشکی به هلند و سپس به پاریس رفت و در خدمت فیلسوف معروف، توماس‌هابز (Thomas Hobbes: 1558-1679) به مطالعه علم تشریح پرداخت. در سال 1648 وی به انگلستان بازگشت و وارد دانشگاه آکسفورد شد و طی چند سال دکترای خود را در فیزیک دریافت کرد. وی سپس در کالج فیزیکدانان لندن ثبت نام کرد و در نهایت به‌سمت معادن کالج برس نوس آکسفورد و استاد تشریح برگزیده شد. وی طی دو سال از 1651 در ایرلند به‌عنوان پزشک، وظیفه نظارت بر ضبط دارایی‌های شورشیان ایرلندی و توزیع آنها بین سربازان ارتش کرامول را برعهده داشت؛ وظیفه‌ای که علاوه‌بر آنکه بابت آن زمین دریافت کرد، موقعیت ممتازی برایش به‌وجود آورد و توانست با خرید زمین‌های بیشتر ثروت چشم‌گیری برای خود به‌دست آورد. پتی در سال 1659 به لندن بازگشت و به‌عنوان عضو پارلمان خدمت کرد و عضو جامعه سلطنتی و مشاور چارلز دوم شد.[1]
در سال 1685 که جیمز دوم به پادشاهی رسید وی به‌عنوان مشاور پادشاه جدید برگزیده شد. وی در سال پیش از برکناری جیمز دوم در سال 1687 درگذشت.[2]
آثار پتی
ویلیام پتی درباره موضوعات مختلفی کار کرد و کتاب‌های مختلفی نوشت که فقط یکی از آنها در زمان حیاتش منتشر شد. دو تا از مهمترین آثارش عبارتند از:
1. مالیات‌ها و کمک‌ها؛ این کتاب، در سال 1662 منتشر شد؛ که بر جنبه‌ای از مسائل عملی آن زمان تکیه داشت. تأمین مالی جنگ، اصلاحات پولی، فقرزدایی، تقویت انگلستان در مقابل رقیبان و غیره در آن هدف مطالعه قرار گرفته‌اند.[3]
2. حساب سیاسی؛ این اثر، چندین سال بعد از فوت پتی انتشار یافت. حساب سیاسی در واقع یک علم تجزیه و تحلیلی مخصوص است. کاربرد اعداد، اوزان و مقیاس‌ها در سیاست‌ها و خط مشی‌های رایج در قالب حساب سیاسی تحلیل می‌شود. هدف اصلی پتی در این کتاب این بوده که برای یافتن سرنخ‌هایی در پاسخ‌گویی به مسائل و مشکلات اقتصادی، داده‌های آماری به‌کار روند. [4]
نقش پتی در اقتصاد
ویلیام پتی از اقتصاددانان مرکانتیلیسم (سوداگرایان) است؛ که در انتقال اندیشه سوداگرایانه به اندیشه کلاسیک و فراهم نمودن زمینه‌های تدوین علم اقتصاد نقش اساسی داشت. افکار اندیشمندان مکتب مرکانتیلیسم را در دو قسمت می‌توان بررسی کرد:
الف) عقاید سوداگران اولیه؛ که به‌طور نسبی جایگاهی ایستا دارد و تأثیر چندانی بر توسعه اقتصادی سیاسی نداشته است.
ب) افکار سوداگران ثانویه؛ که در تکامل علم اقتصاد و مکتب اقتصاد کلاسیک نقش‌آفرین بوده است.[5]
مرکانتیلیسم از قرن 15 تا قرن 18، اساس سیاست اقتصادی دولت‌های مقتدر اروپا بود؛ که اعتقاد داشتند، افزایش ثروت با اندوختن هرچه بیشتر زر و سیم به‌دست می‌آید. هیچ کشوری نمی‌تواند ثروتمند شود، مگر آنکه صادرات کشور بیشتر از واردات آن باشد. پس هدف سیاست عمومی دولت باید تأمین موازنه مثبت بازرگانی خارجی باشد.[6]
در مقابل مرکانتلیسم، مکتب کلاسیک (نظریه لیبرالیسم اقتصادی) بود؛ که بر اساس فلسفه اصالت فرد در امور اقتصادی، در سال 1776 توسط آدام اسمیت (Adam Smith: 1723-1790)، دانشمند اسکاتلندی‌الاصل انگلیسی در انگلستان با انتشار کتاب معروف خود تحت عنوان "پژوهشی درباره ماهیّت و علل ثروت ملل" بنا نهاده شده بود.[7]
پتی، برخلاف سوداگرایان اولیه، به تأثیر سرعت گردش پول، بیشتر اهمیت می‌داد؛ تا به مقدار پول. وی حتی توصیه می‌کند که برای گسترش رفاه داخلی و یا کاهش مشکلات داخل کشور، بهتر است مازاد طلا به خارج فروخته شود. بدیهی است این دیدگاه، به کلاسیک‌ها نزدیک‌تر است؛ تا به سوداگرایان. او برخلاف سوداگرایان، به‌جای تأکید بر مبادله، بر تولید اصرار می‌ورزد و مقوله تقسیم کار را سال‌ها پیش از اسمیت مورد توجه قرار داده است. وی حتّی به نقش کارگر ساده و کارگر ماهر در تولید پرداخته است؛ در عین حال، باید توجه داشت که ویلیام پتی همچنان به نقش دولت و در مواردی حاکمیت آن در اقتصاد معتقد بود. او در ضمن ورود به عقاید کلاسیکی، خود را به‌طور کامل از اندیشه‌های سوداگرایی جدا نساخته بود.[8]
در آثار او، مفاهیم و اصطلاحاتی مطرح شده‌اند که تفکر اقتصادی را طی سه قرن تحت سلطه خود داشتند. مفاهیمی مثل " اشتغال کامل"، " به‌فرض ثابت بودن سایر چیزها"، "برابر بودن درآمد ملی با هزینه ملی" و "انجام کارهای عمومی برای رفع بیکاری" را او مطرح ساخت.[9]
آراء و اندیشه‌های پتی
1. نظریه ارزش؛ پتی زمین و نیروی کار را تنها عوامل تولید می‌دانست و نیروی کار (عامل اصلی ایجاد ثروت) را پدر و زمین را مادر ثروت تلقی می‌نمود.[10]
2. تجربی کردن امور اقتصادی؛ دغدغه پتی بیشتر تجربی کردن امور اقتصادی بود. وی تحت تأثیر فرانسیس بیکن، فیلسوف تجربی، علم را در واقع یک معرفت تجربی می‌دانست و دنبال کمّی کردن اندیشه‌ها و نظریه‌های اقتصادی بود. از این‌رو در مطالعات اقتصادی کاربرد روش استقرا را به‌جای روش قیاس مورد تأکید قرار می‌داد.[11]
3. برآورد میزان ثروت و درآمد ملی؛ مهمترین کمک پتی به علم اقتصاد، ابداع چیزی است که خود آن‌را "حساب سیاسی" خوانده است. حساب سیاسی عبارت از برآورد میزان ثروت و درآمد ملی است؛ برای این که براساس آن بتوان مالیات اخذ کرد. پتی که از روش‌های آماری اطلاعی نداشت، محاسبه سرانگشتی را مورد استفاده قرار داده که باعث شد، نسل بعد، او را تمسخر نمایند. برای مثال برای محاسبه جمعیت انگلستان در آن زمان، او ابتدا جمعیت لندن را برآورد کرده و سپس تعداد افرادی را که در لندن دفن می‌شدند و آمار آن در اختیار بود در عدد 30 ضرب می‌کند؛ چرا که معتقد است هر سال از هر 30 نفر اهالی لندن یکی فوت می‌کند؛ سپس جمعیت لندن را در عدد 8 ضرب می‌کند و معتقد است که عددی که به‌دست می‌آید مالیات انگلستان را در قیاس با مالیات متعلق به لندن نشان می‌دهد.[12]
پیروان پتی
جان گرانت (John Graunt: 1620-1674)، چارلز داوینه (Charles Davenant: 1656-1714)، ویلیام فلیت وود و گری کینگ از پیروان پتی هستند. پتی و پیروان او، بحث سود، بهره، مالیه عمومی و تأثیرات اقتصادی مالیات، اجاره و رانت را تقریبا به همان شیوه‌ای که در اقتصاد متعارف پس از کلاسیک‌ها مطرح بود، مورد بررسی قرار داده‌اند. این‌که برخی از صاحب‌نظران ویلیام پتی را پدر علم اقتصاد عنوان کرده‌اند، تاحدّی توجیه‌پذیر است.[13]