كلمات كليدي : تاريخ، علي(ع)، خديجه(س)، ابوبكر، اسلام، اولين مسلمان
نویسنده : سيد علي اكبر حسيني
در هر انقلابی پیشگامانی هستند که پایه‌های انقلاب و نهضت بر دوش آنان قرار می‌گیرد، آنها در واقع وفادارترین عناصر انقلابی هستند؛ زیرا به هنگامی که پیشوا و رهبرشان از هر جهت تنهاست، گرد او را می‌گیرند و با اینکه از جهات مختلف در فشار قرار دارند و انواع خطرها از چهار طرف آنها را احاطه کرده، دست از یاری و فداکاری، بر نمی‌دارند. در آغاز اسلام نیز، پیشگامان و مؤمنان نخستین نیز، به مانند هر انقلاب دیگری، با مشکلات فراوانی روبرو بودند، آنها شکنجه و آزار می‌شدند، ناسزا می‌شنیدند، متهم می‌شدند، به زنجیر کشیده می‌شدند و کشته می‌شدند؛ ولی با این همه، با اراده‌ای آهنین و عزمی راسخ و ایمانی استوار، در این راه، گام گذاردند و به استقبال خطرها رفتند.
اولین مسلمان
در ابتدای بعثت، رسول‌خدا(ص) به مدت سه سال، به طور مخفیانه مردم را به دین اسلام دعوت می‌کردند؛ در این مدت فقط چند نفری از خاندان حضرت(ص) به دین اسلام گرویده بودند که در صدر آنها امیرالمومنین(ع) و خدیجه(س) قرار داشتند؛ محدثان و مورخان به اتفاق بر این مطلب تأکید دارند که در بین زنان، نخستین زنی که مسلمان شد، خدیجه(س) همسر وفادار و فداکار پیامبر(ص) بود؛ اما در بین مردان، همه دانشمندان و مفسران شیعه، به اتفاق گروهی عظیم از دانشمندان اهل سنت، علی(ع) را نخستین کسی می‌دانند که دعوت پیامبر(ص) را اجابت کرده است؛ شهرت این موضوع در میان دانشمندان، به حدی است که جمعی از آنان، ادعای اجماع و اتفاق بر آن کرده‌اند؛ از جمله قرطبی در کتاب تفسیرش، از حاکم نیشابوری نقل کرده که:
«لا اعلم خلافاً بین اصحاب التواریخ ان علی بن ابیطالب رضی الله عنه اولهم اسلاماً و انما اختلفوا فی بلوغه»
«در بین مورخان و سیره‌نگاران در اینکه علی بن ابیطالب (ع) اولین کسی است که اسلام آورده اختلافی نیست آنچه که در آن اختلاف کرده‌اند تنها در بلوغش است.»[1]
ابوجعفر اسکافی معتزلی نیز آورده:
«روی الناس کافةً افتخار علی(ع) بالسبق الی الاسلام»
«عموم مردم نقل کرده‌اند که افتخار اولین مسلمانی از آن علی(ع) است.»[2]
اجماعات دیگری نیز از سوی دیگر علما، نقل شده است و بر این امر تأکید می‌ورزند که حضرت اولین کسی بوده که اسلام آورده است.[3]
روایات نقل شده از سوی پیامبراکرم(ص)، حضرت علی(ع) و دیگر صحابه و تابعین در این زمینه نیز، خود شاهدی دیگر بر این مدعاست:
گروهی از دانشمندان اهل سنت، از پیامبر (ص) نقل کرده‌اند که پیامبر (ص) دست علی(ع) را گرفت و فرمود:
«ان هذا اول من آمن بی و هذا اول من یصافحنی و هذا صدیق الاکبر»
علی(ع) اول کسی است که به من ایمان آورد و اول کسی است که با من بیعت کرده و اوست صدیق اکبر».[4]
نیز از ایشان(ص) روایت شده که
«هذا اول من آمن بی و صدقنی و صلی معی»[5]
و نیز روایت شده
«اولکم وروداً علی الحوض اسلاماً علی بن ابیطالب (ع)»[6]
خود حضرت(ع) نیز در نهج‌البلاغه فرمودند:
«لن‌یسرع أحد قبلی الی دعوة الحق»
هیچ کس پیش از من به پذیرش دعوت حق نشتافت»[7] ایشان در حوادث و وقایع پیش آمده در زمان حکومتشان علی‌الخصوص در جنگ صفین نیز، بارها در جمع عده بسیاری از صحابه و تابعین، متذکر این امر شده، به این فضیلتشان احتجاج کردند و احدی از دشمنانش این فضیلت را انکار ننموده و در آن تشکیک نکرده‌اند و این منصب را به کسی دیگر منتسب نکردند.[8] صحابه و تابعین نیز بر این امر صحه گذاشته،[9] بسیاری از آنان در احتجاجات و مکتوباتشان با معاویه، همواره بر این امر تاکید می‌ورزیدند که ایشان اولین کسی است که
«اجاب و اناب و وافق و أسلم برسول الله(ص)»[10]
مسعودی در مروج الذهب نقل می‌کند: «بسیاری از مردم بر این عقیده‌اند که علی بن ابیطالب(ع) هرگز به خدا شرک نورزید تا از نو اسلام بیاورد بلکه او در همه کارهایش پیرو پیامبر(ص) بود و به او اقتدا می‌کرد. به همین حال بود تا اینکه بالغ شد و خداوند او را همچون پیامبرش هدایت کرد و از لغزش‌ها مصون نگه داشت.»[11]
رد ابوبکر بعنوان اولین مسلمان
عده‌ای از مورخین و سیره‌نویسان از زید بن حارثه یا ابوبکر بعنوان اولین مسلمان یاد کرده‌اند؛[12] اما این اقوال به دلایلی علاوه بر دلایل فوق، مردود است:
اولاً: همان گونه که گروهی از اهل سنت، در برخی از روایات خود، بدان اشاره کرده‌اند، ابوبکر پنجاهمین نفری بود که اسلام آورد.[13]
ثانیاً: از اسماء دختر ابوبکر نقل شده که «چون پدرم اسلام آورد به خانه آمد، همه ما اسلام آوردیم، عایشه هم اسلام آورد، در حالی که کوچک بود».[14] این روایت دلیل دیگری بر تأخّر اسلام ابوبکر است؛ چرا که زمان تولد عایشه، معلوم و معروف است که سال پنجم بعد از بعثت بوده است.
ثالثاً: به قول دانشمند معروف ابوجعفر اسکافی معتزلی اگر ابوبکر سبقت در اسلام داشته؛ چرا خودش به این موضوع بعنوان یک فضیلت در هیچ موردی از جمله در سقیفه احتجاج و استدلال نکرده و هیچ یک از هواداران او از صحابه نیز چنین ادعایی را مطرح نکرده‌اند.[15]
بعلاوه روایات تاریخی دیگری نیز نقل شده است که حاکی از آن است که ایمان او متأخّرتر از علی(ع) و خدیجه(س) و... بوده است.[16] گویا این ادعا به دوران بعد از خلافت خلفای اربعه می‌رسد و بعد از شهادت علی(ع) وضع شده است و چه بسا معاویه دستور این کار را داده باشد و در اقصی نقاط سرزمین‌های اسلامی پخش کرده باشد.[17]
علامه سید جعفر مرتضی عاملی در کتابش الصحیح من سیرة النبی الأعظم با دلایلی مستدل، مفصل به این موضوع پرداخته و علی(ع) را بعنوان اولین مسلمان معرفی کرده‌اند.[18]
اولین مسلمانان
پس از امیرالمؤمنین(ع) و خدیجه(س)، جعفر بن ابیطالب اسلام آورد؛[19] شیخ صدوق در امالی، از رسول‌خدا(ص) نقل کرده‌اند که «جعفر پیش از اسلام نیز موحد بوده و هیچ‌گاه بت نپرستیده است».[20] پس از جعفر، زید بن حارثه ایمان آورد،[21] فاطمه بنت اسد، مادر امیرالمؤمنین(ع) نیز، دومین زنی بود که اسلام را پذیرا شد.[22] ابوذر غفاری،[23] عمر بن عنبسه اسلمی،[24] خالد بن سعید،[25] عتبة بن غزوان،[26] حمزه بن عبدالمطلب[27] و عبیدة بن حارث[28] از دیگر متقدمان و پیشگامان در قبول اسلام بر شمرده شدند.
ابن اسحاق در کتابش، هشت نفر را به عنوان مسلمانان نخستین، ذکر کرده که درباره تعدادی از آنان اختلاف است و لذا گروهی از مورخان و محققان با او مخالفت کرده و گزارش وی را نپذیرفته‌اند.
دیگر مسلمانانی که مورخان و سیره نویسان از آنان بعنوان اولین مسلمانان یاد کرده‌اند. عبارتند از:
خبات بن أرت[29]
ابوبکر[30]
عثمان بن عفان[31]
طلحة بن عبیدالله[32]
زبیر بن عوام[33]
سعد بن ابی و قاص[34]
عبد الرحمن بن عوف[35]
سعید بن زید و همسرش فاطمه بنت عمر بن خطاب[36]
صهیب[37]
بلال حبشی[38]
عمار بن یاسر[39]
سمیه[40]
سلمان فارسی[41]
مقداد بن عمرو[42]
عبدالله بن مسعود[43]
ارقم بن ابی ارقم[44]
ابو عبیده جراح[45]
ابو سلمه مخزومی[46]
عثمان بن مظعون[47]: او سیزدهمین نفری بود که اسلام را پذیرفت .
قدامة بن مظعون[48]
عبدالله بن مظعون[49]
اسماء بنت ابی‌بکر[50]
عمیر بن ابی وقاص[51]
سلیط بن عمرو عامری[52]
حاطب بن عمرو[53]
عیاش بن ابی ربیعه و همسرش اسماء بنت سلامه[54]
خنیس بن حذافه[55]
عامر بن ربیعه[56]
عبدالله بن جحش[57]
ابو احمد بن جحش[58]
حاطب بن حارث و همسرش فاطمه بنت مجلّل[59]
خطاب بن حارث و همسرش فکیهه[60]
معمر بن حارث[61]
سائب بن عثمان بن مظعون[62]
مطلب بن أزهر و همسرش رمله[63]
نحّام( نعیم بن عبدالله)[64]
عامر بن فهیره[65]
خالد بن سعید و همسرش امینه[66]
ابو حذیفه[67]
واقد بن عبدالله[68]
خالد بن بکیر[69]
عاقل بن بکیر[70]
عامر بن بکیر[71]
إ یاس بن بکیر[72]
مسعود بن قاری[73]
مصعب بن عمیر[74]
سپس، دیگر مردان و زنان، به اسلام گرویدند و اسلام گسترش یافت تا اینکه با ورود حضرت(ص) به مدینه، این دین رفته رفته عالم‌گیر شد.