سر لشکر هوشنگ قاجار

كلمات كليدي : تاريخ، پهلوي، سر لشكر هوشنگ قاجار، اداره كل هشتم ساواك، امريكا، فردوست، سرلشكر مقدم

نویسنده : طلعت ده پهلواني

سرلشکر هوشنگ قاجار، فرزند احمدعلی در سال 1304 در شیراز به دنیا آمد. در سال 1322 وارد دبیرستان نظام شد و در سال‌های 1324 - 1327 دوره‌ی دانشکده‌ی افسری را به پایان رسانید.[1] او در سال 1338 افسر رابط مستشاری بود و به علت تسلط بر زبان انگلیسی مورد توجه مستشاران آمریکایی هم قرار گرفت، لذا در 1/10/1338 برای طی دوره‌ی عالی پیاده در مرکز پیاده نظام ارتش آمریکا به این کشور اعزام شد. سرگرد هوشنگ قاجار در 23/2/1340 به تقاضای ساواک فارس به این سازمان مأمور شد. او در سال‌های 1341-1342 دوره‌ی دانشگاه جنگ را به پایان برد و در 6/6/1342 معاون رکن سوم لشکر یک گارد شد. از تاریخ 1/8/1343 ضمن انتساب به آجودانی کل نیروی زمینی مجدداً به ساواک مأمور شد و در اداره‌ی کل هشتم(ضد جاسوسی) به کار پرداخت. او به عنوان یک افسر مورد اعتماد سرویس‌های اطلاعاتی غرب، نخست ریاست اداره عملیات و بررسی شوروی و اقمار را در اداره کل هشتم به دست گرفت و به تدریج ارتقاع یافت. قاجار در تاریخ 11/2/1347 به معاونت دوم و از 6/8/1349 به معاونت اول اداره کل هشتم ساواک رسید. وی در تاریخ 2/2/1356 با درجه‌ی سرلشکری به اداره‌ی دوم (اطلاعات و ضد اطلاعات) ستاد ارتش منتقل شد و ریاست اطلاعات ضد ارتش را تا اواسط سال 1357 به عهده داشت.[2] ارتشبد فرودست ضمن تأیید تسلط سرلشکر قاجار بر کار اطلاعاتی و ضد اطلاعاتی، درستکاری وی را از نظر مالی به شدت مورد تردید قرار داده است.[3]

دوران تصدی وی بر ساواک

سازمان ضدجاسوسی ساواک که همان اداره‌ی کل هشتم نام داشت که از آغاز تاسیس ساواک توسط آمریکایی‌ها ایجاد شد و براساس چارت خود آن‌ها به دقت سازمان یافت. اداره‌ی کل هشتم از اهداف اصلی غرب در ساواک بود که در طول موجودیت ساواک، رئیس MI-6 سفارت انگلستان و رئیس سیای سفارت آمریکا به طور منظم با آن‌ها ارتباط داشتند[4] و اطلاعات مفید را در اختیار آن‌ها قرار می‌داد. در زمان مدیر کلی سرتیپ هاشمی بود که در کار خود تسلطی نداشت؛ ولی معاون او، سرلشکر هوشنگ قاجار بسیار مسلط و با تجربه بود که با آمریکایی‌ها همکاری بسیار داشت.[5] طبق گفته‌های فردوست سرلشکر قاجار جزء بهترین افسرانی بود که من در خدمت سرلشکر مقدم قرار دادم و از هیچ کمکی به وی فروگذار نمی‌کرد.[6] فردوست هم‌چنین بیان می‌کند: «...سرلشکر قاجار، از زمانی که معاون مدیر کل هشتم ساواک شد حتی از خود مدیر کل هم مسلط‌تر به امور ضدجاسوسی بود، من ترتیبی دادم که معاون ضداطلاعات ارتش شود. سرلشکر قاجار در آن موقعه درجه‌ی سرهنگی داشت. او از این اقدام من خوشحال شد، زیرا آن را تنها راه ترفیع رتبه‌ی خود می‌دانست. وی پس از مدتی رئیس ضد اطلاعات ارتش شد و تا درجه‌ی سرلشکری رسید. سرلشکر مقدم از کار او بسیار راضی بود. سرلشکر قاجار سال‌ها در این سمت ماند و با تجربه شد، وی در دوران تصدی ضد اطلاعات ارتش بسیار ثروتمند شد و زندگی مجللی به راه انداخت. وی بعدها با درجه‌ی سرلشکری از من تقاضایی بازنشستگی کرد و من تصور می‌کردم با ثروتی که اندوخته است با خانواده‌اش به امریکا رفت و سرلشکر مقدم یکی دیگر را به جای او گمارد. سرلشکر قاجار تا زمانی که متصدی ضد اطلاعات ارتش بود، هر چند دیگر احتیاجی به من نداشت؛ ولی برای رعایت و حق شناسی به دیدارم می‌آمد و در مقام فرمانده‌ی ضد اطلاعات ارتش به روابط خود با انگلیسی‌ها اشاره می‌کرد، تصور می‌کنم از دوران ساواک، مدیر کل هشتم او را به انگلیسی‌ها مربوط کرده و این رابطه ادامه داشت.»[7]

فعالیت‌های هوشنگ قاجار در همکاری با آمریکا

در کتاب خاطرات من و فرح پهلوی آمده است که: «آمریکایی‌ها از آغاز شکل‌گیری سازمان ضد جاسوسی ساواک (اداره هشتم )در داخل آن حضور مستقیم داشتند. حتی انگلیسی‌ها در سازمان (M.I.6) هم با این تشکیلات همکاری داشتند. علاوه بر این آمریکایی‌ها مقر (سی- آی- ا) را در داخل سفارت آمریکا در تهران فعال کرده و مدرن‌ترین دستگاه‌های ارتباط با ماهواره، شنود تلفنی حساس و کنترل سفارتخانه‌های رقیب را در این منطقه نصب کرده بودند. که عمق فعالیت جاسوسی آمریکا در منطقه خاورمیانه با اشغال سفارت آمریکا در تهران توسط دانشجویان پیرو خط امام «ره» کشف و مشخص شد. «سی-آی- ا» فعالیت جاسوسی و ضدجاسوسی منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا را از تهران هدایت و رهبری می‌کرده است؛ من {اسکندر دلدم} سرلشکر قاجار را که از نزدیک با این سازمان همکاری داشت را از نزدیک می‌شناختم و با وی ارتباط نزدیک داشتم، وی رئیس سازمان ضداطلاعات ارتش بود بنده با وی زمانی هم در شیراز (دارنگون) به شکار می‌رفتیم، سرلشکر قاجار مدت‌ها رئیس سازمان ضدجاسوسی ساواک و جانشین سرتیپ هاشمی شد اداره کل ضدجاسوسی یکی از دوایر ساواک در مقر اصلی آن در سلطنت آباد تهران بود؛ اما در استان‌های مختلف کشور به ویژه در استان‌های مرزی و مراکزی که خارجیان حضور بیشتری داشتند، هم مراکز و پایگاه‌هایی را فعال کرده بودند.»[8]

پایان کار وی

وی در سال 1350 که ناصر مقدم رئیس ادارۀ دوم ارتش شد، سرلشکر قاجار به درجه‌ی سپهبدی رسید و در سال 1357، به جای مقدم، رئیس ساواک شد، ریاست اداره‌ی دوم ارتش را برعهده گرفت[9] و مدت کوتاهی بعد درگذشت و تا پیروزی انقلاب سرلشکر امینی افشار جایگزین او شد.[10]