جامعه اطلاعاتی Information Society

كلمات كليدي : جامعه اطلاعاتي، اجتماعات مجازي، فضاي الكترونيك، تكنولوژيهاي اطلاعات

نویسنده : داوود رحیمی سجاسی

اطلاعات به نماد عصری مبدّل گردیده که ما در آن زندگی می‌کنیم. امروزه بارها سخن از یک انفجار اطلاعاتی، یک انقلاب، تکنولوژی اطلاعاتی و حتّی یک جامعۀ اطلاعاتی به میان می‌آید.

اصطلاح جامعۀ‌ اطلاعاتی، بازگوکنندۀ توسعۀ تکنولوژیهای نوین اطلاعاتی و تجدید سازمان جامعه، پیرامون جریان اطلاعات است. امروزه اطلاعات در تمام صور خود به کمک شبکه‌های انفورماتیک با سرعتی بیش از پیش در دسترس است. این روند با توجّه به کاربرد روز افزون بزرگراههای اطلاعاتی در حال سرعت گرفتن بوده و اطلاعات به عنوان یک کالای بیش از پیش قیمتی، در عرصۀ تمدّن کنونی جهان ظاهر می‌شود. استقرار این جامعه سبب ایجاد صنایع، مشاغل و محصولات تازه می‌گردد. واقعیتی که زمینه‌های اقتصادی جامعه را با مظاهر جدیدی مواجه می‌کند.[1]

زیرساخت‌های جامعۀ اطلاعاتی را می‌توانیم در سه دستۀ زیر قرار دهیم:

1)زیر ساخت‌های ارتباطات از راه دور؛

2) زیر ساخت‌های مرتبط با دانش‌ها؛

3)زیر ساخت‌های تکنولوژیک مرتبط‌کنندۀ اطلاعات.[2]

در واقع جامعه‌ی اطلاعاتی قبل از هر چیز مولود پیوندهای سخت افزاری و نرم‌افزاری متعدّدی است که ریشه در ساختار فنّی – اجتماعی آن دارد. در اینجا می‌توان به مواردی از آنها اشاره کرد: دیجیتال، پیدایش زبان‌های نوین کامپیوتری مثل(Gmail)، توسعۀ تمامی اجزاء شبکه‌های مخابراتی مثل(کابل نوری، ماهواره، تلفی‌ها) و بالاخره پیوند همگی آنها در ساختاری به نام اینترنت که شبکه را عملاً از دیوارهای قبلی(سازمانی، محلی، ملّی) رها می‌سازد. جامعه اطلاعاتی دربردارندۀ صور نوین ارتباطی در پرتو ابزارهای خاصّی مثل اینترنت می‌باشد که می‌توان به دوستیابی، کنفرانس، مناظرۀ الکترونیک و ... اشاره کرد. این پدیده سبب ایجاد انواعی از اجتماعات مجازی در فضای الکترونیک گشته است. به این اعتبار می‌توان گفت فضاهایی با عناصر جدید و بدون مرزهای جغرافیایی و سیاسی، روابط اجتماعی را تحت تأثیر قرار می‌دهند.[3]

ظهور جامعۀ اطلاعاتی مقارن با چند تحول مرتبط به هم است:

1)جهانی شدن اقتصاد؛

2) ظهور اقتصاد مبتنی بر دانایی؛

3)توسعه و کاربرد عمیق شبکه‌های ارتباطی و پیام‌های دیجیتال.[4]

نقد جامعه اطلاعاتی

جامعۀ اطلاعاتی اگر چه مزایای بی‌شماری دارد ولی در عین حال مورد انتقاد اندیشمندان نیز می‌باشد. به طوری که عدّه‌ای قائلند جامعۀ اطلاعاتی به جای آنکه ما را از قیدهای مادّی آزاد سازد، مبارزه بقاء را شدّت می‌بخشد و انحصار ریشه‌ای فعالیت اقتصادی را بر ساحت‌های سیاسی و اجتماعی زندگی ما تحکیم می‌کند.[5] و همینطور عدّه‌ای معتقدند اطلاعات هر چه بیشتر باشد معنی کمتر می‌شود و دیگر نباید دنبال محتوای عمیق و یا مطالب دقیقه بود.[6]

به عبارتی (کشورهای)جامعه‌ی اطلاعاتی را می‌توانیم چنین توصیف کنیم که؛ اتکاء روز افزون بر فعالیت‌هایی که مستقیماً با تولید، توزیع و کاربرد اطلاعات مرتبط است، سبب گردیده است که بسیاری از کشورهای صنعتی جهان را، جامعه‌های اطلاعاتی بخوانند و در حقیقت این مفهوم ابتدا برای توصیف مشخصات نوین کشورهای فرا صنعتی به کار رفته است؛ کشورهایی که در آنها همه چیز وابسته به اطلاعات است. واژۀ جامعۀ اطلاعاتی و مفاهیم شبیه به آن یعنی عصر اطلاعات و اقتصاد دانش، جامعه‌ای را توصیف می‌کند که برای تولید انواع کالاها و خدمات، وابستگی‌ زیادی به کاربرد تکنولوژی اطلاعات در آن وجود دارد. جامعۀ صنعتی برای افزایش کار بدنی انسان‌ها، به نیروی درونی و موتورها نیازمند بود، ولی جامعۀ اطلاعاتی برای افزایش کار ذهنی نیازمند تکنولوژی کامپیوتر است.[7]

تفاوت جامعه اطلاعاتی با جامعه توده‌وار

مفهوم جامعۀ اطلاعاتی با مفهوم جامعۀ توده‌وار به کلی متفاوت است. در حالی که جامعۀ توده‌وار بر ارتباطات یک سویه تأکید دارد، جامعۀ اطلاعاتی به ارتباطات دو سویه اهمیت می‌دهد و متمایل به گسترش علایق متعددد است.

این امکان وجود دارد که در قلمرو تحلیل و تعریف جامعۀ اطلاعاتی، هر کدام از نظریه‌پردازان معیارهای مختلفی را برای تشخیص جامعه‌ی نو، عرضه کنند؛ ولی همۀ آنها را می‌توان در معیارهای تکنولوژیک، اقتصادی، شغلی، مکانی و فرهنگی خلاصه کرد. البته نیازی نیست که این تعاریف مانعةالجمع باشند. مثلاً تعریف تکنولوژیک جامعۀ اطلاعاتی بر نوآوری فوقالعاده تکنولوژیک بنا شده است. مفهوم کلیدی این تعریف در پیشرفتهای خیره‌کنندۀ پردازش، نگهداری و انتقال اطلاعات و در واقع به کاربرد تکنولوژیهای اطلاعاتی در تمامی زوایای حیات اجتماعی انجامیده است؛[8] یا معیار اقتصادی که بیانگر ظهور شاخۀ فرعی معتبری در امور اقتصادی است که به نوبۀ خود به اقتصاد اطلاعات مربوط می‌شود. رویکرد اقتصادی به اطلاعات، حاوی جداول آماری پرحجمی است که ابعاد کیفی جامعۀ اطلاعات را تحت الشعاع قرار می‌دهد.[9]