دولت، ديپلماسي، كنوانسيون 1961 وين، درباره روابط ديپلماتيك، سفير، مصونيت و مزايا.
نویسنده : احمدرضا سليمان‌زاده
حقوق دیپلماتیک[1] یکی از شعبات مهم و پر اهمیت حقوق بین الملل است، حقوقی که رابطه دیپلماتیک میان دولت‌ها را تحت پوشش خودش قرار می‌دهد و رابطه دوستانه میان دولت‌ها را تقویت می‌نماید. به عبارت دیگر حقوق دیپلماتیک حقوق مربوط به سفارتخانه‌ها و اعضای آن می‌باشد. در عرصه بین‌المللی میان دو کشور ممکن است یک سری مسائل و مشکلاتی بروز نماید و موجب به خطر افتادن منافع طرفین گردد. در چنین وضعیتی توسل به راه حل دیپلماتیک امری مهم و حیاتی است و می‌تواند نیازهای دو طرف مقابل را به منظور حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات تأمین نماید. این ساز و کار معمولاً از طریق اعزام متقابل نمایندگان از سوی دولت‌ها و پذیرش آنها در قلمرو یکدیگر صورت می‌گیرد.
1- مفهوم حقوق دیپلماتیک
در یک تعریف کلی و ساده می‌توان گفت: «حقوق دیپلماتیک مجموع قواعدی است که نظام روابط سیاسی خارجی بین دولت‌ها بر آن استوار است.»[2]
چنین قواعدی در مجموعه‌ای بنام کنوانسیون 1961 وین در باره روابط دیپلماتیک تدوین گردیده است و از جایگاه و اهمیت فوق العاده‌ای در میان دولت‌ها برخوردار است.[3]
کنوانسیون مذکور با تلاش بی وقفه سازمان ملل متحد به منظور قاعده مند کردن و منسجم نمودن روابط دیپلماتیک میان دولت‌ها در سال 1961 در شهر وین پایتخت اتریش به تصویب دولت‌ها رسید. بنابراین علیرغم اینکه برقراری روابط دیپلماتیک ریشه تاریخی دارد و به دوران باستان برمی‌گردد؛ اما شکل گیری حقوق دیپلماتیک به صورت امروزی بعد از جنگ جهانی دوم است. این حقوق روابط دیپلماتیک میان دولت‌ها را انتظام بخشیده و آن را سامان می‌دهد. مطابق با این حقوق برقراری روابط دیپلماتیک مشتمل بر شرایطی است: اولاً فقط کشورها حق برقراری روابط دیپلماتیک را دارا می‌باشند[4]ثانیاً دو طرف رابطه موجودیت را به رسمیت شناخته باشند[5] ثالثاً: کشورها با رضایت خودشان متقابلاً بر ایجاد روابط دیپلماتیک توافق می‌نمایند؛ با جمع شدن این سه شرط کشورها می‌توانند در قلمرو همدیگر اقدام به تأسیس نمایندگی[6] نمایند که معمولاً به صورت دائم و موقت می‌باشند. مأموریت دائم بدین ترتیب است که مأموران دیپلماتیک در قالب هیأت دیپلماتیک در کشور خارجی سکنی گزیده و در محلی بنام سفارتخانه وظایف محوله را به نمایندگی از طرف کشور خودشان به صورت مستمر و دایم معمولاً به مدت 4 سال انجام می‌دهند. رئیس چنین هیأتی سفیر[7] نام دارد در واقع او عالی ترین مقام دیپلماتیک است.[8] اما مأموریت موقت یا فوق العاده که امروز به آن مأموریت دیپلماتیک ویژه[9]نیز می‌گویند، انجام مأموریت خاصی است که ویژگی‌های دو جانبه بودن موقتی بودن و محدود بودن را دارا است.[10]
2- وظایف مأموران دیپلماتیک
مأموران دیپلماتیک به نمایندگی از کشور فرستنده وظایف محوله را البته در چارچوب قوانین و مقررات بین المللی انجام می‌دهند؛ اعمال چنین وظایفی دقت خاصی می‌طلبد و سهل انگاری در این موارد عواقب ناخوشایندی به همراه دارد؛ زیرا که مأموران دیپلماتیک نماد استقلال و حاکمیت کشور متبوع خودشان هستند. اهم وظایف آنها – بویژه مسئولیت ریس مأموریت (سفیر) – به قرار ذیل می‌باشد.
الف- نمایندگی دولت فرستنده نزد دولت پذیرنده؛
ب- حفظ منافع دولت فرستنده و اتباع آن در دولت پذیرنده تا حدودی که در حقوق بین‌الملل مورد قبول است؛
ج- مذاکره با حکومت دولت پذیرنده؛
د- استحضار از اوضاع و سیر وقایع در دولت پذیرنده با استفاده از تمام وسائل مشروع و گزارش آن به حکومت فرستنده؛
هـ- بسط روابط دوستانه و توسعه روابط اقتصادی و فرهنگی و علمی بین دولت فرستنده و پذیرنده،[11]
مأموری که بر خلاف مقررات بین المللی عمل کند و فعالیت غیرقانونی انجام دهد، مثلاً اگر در امور داخلی دولت محل خدمت مداخله کند، از سوی کشور پذیرنده به عنوان عنصر نامطلوب[12] تشخیص داده می‌شود در این صورت از دولت فرستنده خواسته می‌شود که مأمور خویش را فرا بخواند زیرا در غیر این صورت دولت پذیرنده می‌تواند او را اخراج نماید.
3- مصونیت‌ها و مزایا:
مأموران دیپلماتیک جهت انجام هر چه بهتر وظایف خودش از یک سری مصونیت و مزایا برخوردار می‌گردند. مصونیت به طور کلی بدین معنی است که دارنده آن از تعقیب قانون و مأموران دولت در امان است، و مقصود از مزایا آن است که امتیازاتی به کسی داده شود که سایر مردم حق استفاده از آن ندارند. راجع به مبانی این گونه مصونیت‌ها و مزایا بایستی تصریح کرد که «منظور از مصونیت‌ها و مزایای دیپلماتیک، بهره‌مند ساختن افراد نیست، بلکه هدف تأمین اجرای مؤثر وظایف هیأت‌های دیپلماتیک به عنوان نمایندگان کشورهاست».[13]
اهم مصونیت‌ها به قرار ذیل می‌باشد: الف- مصونیت از تعرض؛ ب- مصونیت قضایی. همچنین اهم مزایای دیپلماتیک به قرار ذیل می‌باشد: معافیت‌های مالیاتی و مزایای گمرکی.