اجتماع و تبانی، جمعی، ضد امنیت داخلی یا خارجی، نظام سیاسی، امنیت عمومی.
نویسنده : محسن نجف‌پور
جرم سیاسی به هر عمل مجرمانه‌ای اطلاق می‌شود که انگیزه ارتکاب آن سرنگونی نظام سیاسی و اجتماعی و اختلال در مدیریت سیاسی و صدمه به زمام‌داری کشور باشد این جرم ممکن است به تنهایی و یا همراه جرایم عمومی، اجتماعی و امنیتی ارتکاب یابد در اصل 168 قانون اساسی از جرم سیاسی اسم برده شده ولی تعریف آن بر عهده قوانین عادی گذاشته شده است.
در اصطلاح فقهی جرم سیاسی یا بغی به عملی گویند که گروهی از مسلمانان که تشکیلات قوی دارند و از فرمان و اطاعت ولی امر مسلمین در اثر شبهاتی بی‌اساس که برای آنان بوجود آمده، خارج گردیده با قصد و اختیار اقداماتی راانجام دهند خواه عمل از راه فساد فی الارض و محاربه و یا از راه جاسوسی برای دولت‌های اجنبی و یا جنگ مسلحانه با حکومت اسلامی و یا امور دیگر صورت گیرد.
جرایم سیاسی اصولاًً به عنوان جرایم ضد امنیت کشور به شمار می‌آیند و با ارتکاب آن امنیت کشور مورد تهدید قرار می‌گیرد و در برخی از موارد هدف مرتکبین تغییر نهادها و سازمان‌های متشکل کشور است و مرتکبین این جرایم با توجه به اعتقادات خویش دارای انگیزه‌های آرمانی می‌باشند و عمل خویش را نوعی عمل قهرمانانه می‌دانند. این اعمال بر علیه امنیت کشور با دارا بودن دو شرط اساسی ذیل جرم تلقی نمی‌شوند:
1- عدم مشروعیت نظام حاکم از دیدگاه و اعتقاد مردم.
2- همراهی اکثریت مردم جامعه با مرتکبین این اعمال.
ضابطه جرم سیاسی
با توجه به اختلافی بودن تعریف جرم سیاسی در میان حقوقدانان، آنان برای تشخیص جرم سیاسی ضوابط مختلفی را ارائه داده‌‌اند:
1- ضابطه ذهنی: به این بیان که هدف و انگیزه ارتکاب جرم ضابطه است.
2- ضابطه مادی: که طبیعت موضوع و حقی که مورد تجاوز قرار گرفته معیار است.
3- ضابطه مرکب: که هم انگیزه ارتکاب جرم و هم طبیعت حقی که مورد تجاوز قرار گرفته معیار است.
وجوه افتراق جرایم سیاسی و عادی
1- در جرایم عمومی و عادی ضرر و صدمه متوجه تعداد محدود و مشخصی از افراد جامعه است ولی در جرم سیاسی نظام سیاسی و اجتماعی مورد هدف قرار می‌گیرد
2- هدف و انگیزه مجرم سیاسی با مجرم عادی فرق دارد.
فوائد تفکیک جرم سیاسی از جرم عمومی
1- رسیدگی به جرم سیاسی در حضور هیئت منصفه به عمل خواهد آمد.
2- عفو عمومی که برای آرامش و افکار عمومی پیش‌بینی شده بیشتر در مورد جرایم سیاسی است.
3- مجرمین سیاسی معاف از استرداد هستند.
4- احکام تکرار جرم نسبت به مجرم سیاسی اعمال نمی‌شود.
عناصر جرم سیاسی
الف) عنصر مادی:
مرتکب: هرگاه دو نفر یا بیشتر که اجتماع و تبانی نمایند که جرایم علیه امنیت کشور را مرتکب شوند.
موضوع جرم: جرایم بر علیه امنیت داخلی و خارجی کشور
رفتار مجرمانه: خیانت به کشور در قالب قیام مسلحانه علیه حکومت اسلامی – همکاری با دولت خارجی ضمن اسباب چینی و توطئه برای وقوع جنگ – همکاری با دشمن از طریق تحریک رزمندگان به تمرد یا تسلیم – مساعدت و همکاری نظامیان با دشمن – تهدید به بمب‌گذاری – تخریب اموال دولتی به قصد براندازی حکومت و ایجاد فساد و جاسوسی
نتیجه مجرمانه: تهدید و به خطر انداختن امنیت داخلی و خارجی کشور.
ب:عنصر معنوی:
سوء نیت عام یا قصد فعل که با اجتماع و تبانی قصد انجام تهدید و به خطر انداختن امنیت کشور را دارند. سوء نیت خاص یا قصد ضدیت با امنیت کشور که با علم و آگاهی مرتکب می‌شوند.
ج:عنصر قانونی:
ماده 610 قانون مجازات؛ هرگاه دو نفر یا بیشتر اجتماع و تبانی نمایند که جرایمی بر علیه امنیت داخلی یا خارجی کشور مرتکب شوند یا وسایل ارتکاب آن را فراهم نمایند در صورتی که عنوان محارب بر آنان صادق نباشد به 2 تا 5 سال حبس محکوم خواهند شد.
اجتماع و تبانی در صورتی مشمول این ماده است که توأماً صورت بگیرد و تبانی به مرحله تصمیم‌گیری رسیده باشد و تبانی به معنای توافق بین دو یا چند نفر برای ارتکاب جرم است که می‌توان آن را یک جرم ناتمام نامید.
دادگاه صالح برای رسیدگی به جرم سیاسی:
تا قبل از انقلاب اسلامی قانون اساسی مشروطه در مورد دادگاههای رسیدگی کننده به جرایم سیاسی تکلیف خاصی مشخص نکرده بود قانوناً رسیدگی به آن جرایم در دادگاههای عادی و براساس صلاحیت مقرر قانونی انجام می‌گرفت اما پس از انقلاب به موجب اصل 168 قانون اساسی، دادگاههای انقلاب هستند که با حضور هیات منصفه و رسیدگی علنی صالح به رسیدگی می‌باشند.