سقط جنین، حیات جنینی، حیات زیستی،سقط عمدی
نویسنده : سيدجعفر رحيمي
سقط جنین اخراج عمدی یا خطاتی جنین یا حمل، در یکی از مراحل حیات جنینی یا حیات قابل زیستن، گفته می شود، مشروط بر این که جنین یا حمل تلف شود یا قابل زیستن نباشد.
حیات جنینی:
طبق ضوابط پزشکی، آغاز حیات جنینی که اولین دورۀ حاملگی است از تاریخ انعقاد نطفه شروع می‌شود و پایان آن تا زمان تکامل فیزیکی جنین و قبل از دمیده شدن روح در آن است.
حیات زیستی:
عبارت است از علائم حلول روح در جنین، مانند حرکت کردن و شنیده شدن صدای قلب جنین که از چهارماه و نیم بعد از شروع حاملگی آغاز و تا زمان وضع حمل ادامه دارد. قانون‌گذار هر دو مرحلۀ حیات جنینی و حیات زیستی را مورد حمایت قرار داده است و برای متوقف ساختن هر یک از مراحل رشد، دیه معینی را پیش‌بینی کرده است.
انواع سقط جنین:
أ) سقط عمدی جنین یا حمل: عناصر اختصاصی سقط عمدی جنین عبارتند از؛
1- عنصر قانونی:
« هر کس عالماً و عاملاً به واسطۀ ضرب یا اذیت و آزار زن حامله، موجب سقط جنین وی شود، علاوه بر پرداخت دیه یا قصاص بر حسب مورد به حبس از یک تا سه سال محکوم خواهد شد.» (مفاد ماده 622 قانون مجازات اسلامی)
2- عنصر مادی:
1) وجود جنین یا حمل زنده
2) اخراج جنین یا حمل زنده
بنابراین اگر زن حامله نباشد یا حاملگی او ظاهر نشده باشد به جهت غیرممکن بودن سقط جنین، عمل مرتکب بر روی زن غیرحامل، سقط جنین محسوب نمی‌شود. و نیز برای تحقق عنصر مادی، انجام عملیات مجرمانه به‌طور مستقیم (مانند عمل جرّاحی) یا غیرمستقیم (مانند ضربه زدن به شکم یا استعمال دارو) به‌وسیله پزشک یا افراد عادی لازم است.
3- عنصر معنوی:
مرتکب باید با علم به حامله بودن زن و به قصد حصول نتیجۀ اسقاط جنین یا حمل، مرتکب جرم شده باشد.
ب) سقط شبه‌عمدی جنین یا حمل: عبارت است از اینکه شخصی، آگاهانه نسبت به زن حامله، اَعمال مجرمانه‌ای را انجام دهد؛ امّا قصد سقط جنین را نداشته باشد و هم‌چنین عمل انجام یافته عادتاً کشنده نباشد، بلکه به طور اتفاقی باعث سقط جنین یا حمل شود. مجازات سقط شبه‌عمدی جنین یا حمل، دیه است.
ج) سقط خطائی جنین یا حمل: عبارت است از اینکه شخص بدون قصد صدمه زدن به زن حامله و بدون قصد سقط جنین باعث سقط جنین شود و مجازات آن به حسب مورد دیه است.
علاوه بر مجازات مستوجب دیه، در قانون مجازات اسلامی، مجازات تعزیری نیز برای مرتکبین سقط جنین پیش بینی شده است، که در ذیل اشاره می‌شود:
1) «هر کس به واسطه دادن ادویه یا وسایل دیگری موجب سقط جنین شود به شش ماه تا یک‌سال حبس محکوم می‌شود و اگر و عالماً و عاملاً زن حامله را به استعمال این ادویه و وسایلی راهنمایی کند که جنین وی سقط گردد، به حبس از سه تا شش ماه محکوم خواهد شد.» (مفاد ماده 623 قانون مجازات اسلامی)
2) اگر طبیب یا ماما با دارو فروش و اشخاصی که به عنوان طبابت یا مامایی یا جراحییا دارو فروشی اقدام می‌کنند، وسایل سقط جنین فراهم سازند و یا مباشرت به اسقاط جنین نمایند، به حبس از دو تا پنج سال محکوم خواهند شد و حکم به پرداخت دیه مطابق مقررات مربوط، صورت خواهد پذیرفت. (ماده 624 قانون مجازات اسلامی)
بدیهی است اگر ثابت شود که اقدام طبیب یا قابله برای حفظ حیات مادر بوده است، با احراز شرایطی که در قانون مجازات اسلامی بند 2 ماده 59 آمده است، عمل، جرم محسوب نمی‌شود.