دانشنامه پژوهه بزرگترین بانک مقالات علوم انسانی و اسلامی

قتل مانع از ارث

No image
قتل مانع از ارث

ارث، قتل عمد، قتل بالتسبيب، مورث، حجب، سقط جنين، صغي مميز، مجنون ادواري

نویسنده : سيد علي حاتم‌زاده

تعریف لغوی و اصطلاحی ارث

ارث در لغت به معنی مال، دارائی شخص مرده را صاحب شدن، آنچه از مال مرده به بازماندگانش رسد، ترکه، متروکات باز مانده و وامانده می‌باشد.[1]

ارث در اصطلاح حقوق مدنی

ارث، به دارائی متوفی بعد از کسر واجبات مالی و دیون و ثلث، ارث می‌گویند.[2]

معنای لغوی و اصطلاحی قتل

قتل در لغت به معنی کشتن و کشتار می‌باشد.[3]

قتل در اصطلاح یعنی لطمه به حیات دیگری وارد ساختن خواه به واسطۀ عمل مادی و فیزیکی باشد و خواه به واسطۀ ترک فعل مانند اینکه مادری به طفل شیرخوار خود که تحت حضانت اوست شیر ندهد، تا او بمیرد و به هر حال باید قصد داشته باشد. در غیر اینصورت قتل غیر عمدی صدق می‌کند.[4]

مادۀ 880 قانون مدنی

«قتل از موانع ارث است، بنابراین کسی که مورث خود را عمداً بکشد از ارث او ممنوع می‌شود اعم از اینکه قتل بالمباشره باشد یا با بالتسبیب و منفرداً باشد یا به شرکت دیگری.»

شرایط قتل مانع از ارث

1. عمدی بودن قتل

منظور از عمد، داشتن علم و آگاهی از ارتکاب فعل به منظور رسیدن به نتیجۀ آنست انگیزۀ قتل تأثیری در مطلب ندارد؛ چنانچه اگر کسی فرزندش را به قصد تأدیب با وسیله‌ای بزند که عادتاً کشنده است و منجربه قتل وی شود، از ارث او ممنوع خواهد بود. همچنین اگر کسی مورث خود را که در بستر بیماری است و درد و رنج فراوانی می‌کشد، به منظور نجات از این درد و رنج (حتی به اصرار بیمار) او را بکشد، از ارث او محروم خواهد شد.[5]

در قتل شبه عمد و خطاء محض قاتل از ارث ممنوع نخواهد بود.[6] البته در مورد ارث بردن قاتل خطایی از مورث مقتول قول مشهور امامیه آنست که در این گونه قتل‌ها، قاتل از ترکۀ مقتول ارث می‌برد، ولی از دیۀ ناشی از قتل ارث نمی‌برد.[7]

2. قتل تسبیبی و مباشری

بر اساس مادۀ 880 قانون مدنی در مانعیت قتل عمدی به نحو عدوانی، فرقی بین قتل مباشری و تسبیبی نیست و آنگونه که از ظاهر روایات و دلایل وارده در باب قتل بر می‌آید، لفظ قاتل اعم از مباشر و مسبب است و چنانچه بتوان عرفاً بر شخص، قاتل اطلاق نمود و عمل قتل را به وی منسوب نمود، خواه وی مباشر تأدست به قتل زده یا تسبیباً، قانوناً قاتل شناخته می‌شود. قتل عمدی که به طور مشترک انجام می‌گیرد نیز مانع ارث بردن وارث از مورث خود می‌باشد. از نظر مقنن تنها وقوع عمدی قتل، مانع از ارث است و چگونگی وقوع آن تأثیری در این مجازات ندارد.[8]

3. وقوع قتل از طرف وراث

در صورتی که وارث در دعوائی مورث خود را شدیداً مضروب نماید، ولی مورث در مسیر انتقال به بیمارستان تصادف نموده و این تصادف موجب مرگ او شود، چنین شخص از ارث محروم نیست.

در مورد قید «مورث خود» در مادۀ 880 قانون مدنی باید گفت در صورتی که شخص به قتل مورث شخص دیگری اقدام نماید و آن دیگری، خود به نوعی مورث قاتل باشد در چنین فرضی، قاتل از ارث محروم نیست؛ برای مثال، هرگاه شخص به قتل پدر بزرگ خود اقدام کند و دارائی پدربزرگ پس از مرگش به تنها فرزندش که پدر قاتل است، انتقال یابد و پدر قاتل نیز پس از چندی فوت نماید، در این حالت، قاتل وارث دارائی به جای مانده از پدر خود خواهد بود؛ هر چند بخش عمده‌ای از دارائی به جا مانده از پدر، ترکۀ پدربزرگ باشد.[9]

4. نامشروع بودن قتل

از میان اقسام سه گانۀ قتل تنها قتلی مانع از ارث است که از روی عمد و ظالمانه (ناحق) واقع شود. به نظر می‌رسد مفاد مادۀ 880 قانون مدنی ایران مبنی بر محروم بودن قاتل عمدی از ارث مورث خود مورد اتفاق و قبول مذاهب مختلف اسلامی و جمیع مذاهب و فرق اسلامی، در مانع ارث بودن قتل عمدی به ناحق، اتفاق نظر دارند.[10]

سقط جنین

هرگاه وارثی به طمع تحصیل سهم الارث بیشتر عمداً عملی انجام دهد که باعث سقط جنین شود، آیا از ارث جنین سقط شده محروم می‌شود؟

دو حالت پیش می‌آید:

حالت اول

اگر طفل بر اثر اعمال مزبور ساقط شده و مرده متولد گردد؛ در این حالت با توجه به مادۀ 875 قانون مدنی حمل ساقط شده پس از مرگ خود، ترکه‌ای به جا نمی‌گذارد تا مورث به شمار آید؛ در نتیجه وارثی نخواهد داشت تا بحث ممنوع از ارث بودن او مطرح شود.

اگر سقط جنین به منظور از میان برداشتن واجب از کل یا بعض ارث واقع شود، آیا در چنین وضعی، قتل واجب از تمام یا بعض ارث، در حجب قاتل تأثیر می‌گذارد و حجب او را رفع می‌نماید یا اینکه قتل واجب مانع از ارث بردن قاتل از مستوفی می‌گردد؟ قتلی که از جمله موانع ارث شمرده می‌شود، قتلی است که پیش از آن به طور مستقیم از مقتول به قاتل، ارث برسد و در واقع، ممنوعیت قاتل از ارث در رابطۀ بین وارث و مورث قابل تصور است. همچنین قاتل کسی را که به وسیلۀ او از ترکۀ دیگری برخوردار می‌شود، از ارث محروم ننموده است.[11] از اینرو، در صورتی که جنین به عنوان حاجب به قتل برسد تا قاتل از پدر مقتول ارث ببرد، نمی‌توان قاتل به ممنوعیت ارث قاتل از پدر مقتول شد؛ زیرا ماده‌ای برای این امر موجود نیست و ممنوعیت قاتل از ارث استثناء بر قاعدۀ توارث است و در این موارد، مرّ قانون اجرا می‌شود و نمی‌توان از نظر وحدت ملاک حکم، مادۀ 880 قانون مدنی را در مورد قتل حاجب جاری نمود.[12]

حالت دوم

حمل پس از ساقط شدن زنده بماند و بعداً بر اثر اعمالی که منجر به سقط جنین شده، فوت نماید؛ در چنین فرضی، شخص مزبور، قاتل عمدی است و ممنوع از ارث خواهد بود، زیرا در این مورد با توجه به اینکه حمل زنده متولد می‌شود، از حقوق مدنی از جمله حق تملک اموال برخوردار می‌گردد. از طرف دیگر، چون حمل پس از زنده متولد شدن فوت کرده است، ارث به علت موت حقیقت می‌یابد، بنابراین ترکۀ او باید به ورثه‌اش برسد، منتهی در مورد بحث چون وارث مزبور سبب سقط و در نتیجه مرتکب قتل جنین شده است، باید طبق مفاد مواد 880 و 881 قانون مدنی از ارث ممنوع گردد.[13]

ارتکاب قتل از سوی صغیر و مجنون

قانون مدنی در مادۀ 880 بطور مطلق، قتل عمد را مانع ارث دانسته و تفاوتی بین ارتکاب قتل از سوی مجنون یا عاقل یا کودکان و بزرگسالان قائل نشده.

آیا ارتکاب قتل از سوی اشخاص دیوانه و صغیر مانع از ارث خواهد بود یا خیر؟

جنایتهای عمدی کودک و دیوانه در حکم خطای محض است؛ بنابراین صغیر و مجنون در هر حال از ما ترک مقتول به جز دیه ارث می‌برند و محروم از ارث نخواهند بود. «و عمد الصبی و المجنون بحکم خطاء»[14] نکتۀ مهمی که در اینجا باید مورد توجه قرار گیرد، به جرم ارتکابی از سوی صغیر ممیز و مجنون ادواری در حالت افاقه مربوط است. در این خصوص باید گفت، صغیر ممیز به اعتبار قوۀ قصد و تمییز هرگاه به قتل مورث خود اقدام نماید، از ارث ممنوع خواهد بود.[15]

قتل قانونی

مادۀ 881 قانون مدنی

«در صورتی که قتل عمدی مورث به حکم قانون یا برای دفاع باشد، مفاد مادۀ 880 مجری نخواهد بود.»

1- دفاع مشروع

قتل به حکم قانون یا برای دفاع مشروع به حق تلقی می‌شود.

2- تأدیب

اگر پدری پسرش را به قصد تأدیب بزند و پسر در اثر ضربۀ ناگهانی بمیرد پدر از ارث او محروم نمی‌شود، مشروط بر اینکه ضربه نوعاً کشنده نباشد. یا اگر کسی در خواب سبب قتل دیگری شود مثل مادر که در حال شیر دادن خوابش ببرد و کودک خفه شود در این صورت مادر از کودک خود ارث می‌برد.[16] یا اگر کسی به این پندار که دیگری مستحق قتل است او را بکشد و بعد معلوم شود که در اشتباه بوده است، قتل مانع از ارث او نیست.[17]

مقاله

نویسنده سيد علي حاتم‌زاده
جایگاه در درختواره حقوق جزای اختصاصی

این موضوعات را نیز بررسی کنید:

پر بازدیدترین ها

Powered by TayaCMS