كلمات كليدي : نامزدی، ازدواج، حقوق خانواده، عقد ازدواج
نامزدی
موضوع نامزدی یکی از مباحث حقوق خانواده است که در خصوص شرعی بودن و آثار و احکام مترتب بر آن نظرات مختلفی ارائه شده است. در حقوق موضوعه (قانون مدنی) قانونگذار ما نامی از این تاسیس برده و آثار و احکامی را از آن نفی نموده است و به گونه‌ای وجود واقعی این نهاد را تایید کرده است. در این واژه به مفهوم نامزدی و الزام آور بودن آن پرداخته میشود.
مفهوم نامزدی
در قانون مدنی تعریفی از نامزدی نشده ولی مسلماً نامزدی به مرحله ای قبل از ازدواج اطلاق می‌گردد که بدان دوران نامزدی می‌گویند. در اصطلاح عرف، نامزدی به موردی گفته میشود که از طرف مردی نسبت به زنی خواستگاری شود که بعداً با او ازدواج نماید. دکتر حسن امامی نامزدی را به خواستگاری مردی از زنی به منظور ازدواج بعدی و موافقت زن که به هر کدام از آن دو نامزد می‌گویند تعریف نموده است.
نامزدی از نظر حقوق اسلام
از منظر فقه، تاسیسی بنام نامزدی، جایگاه شرعی ندارد. در حقوق اسلام همیشه تصور شده که دو نفر زن و مرد یا رابطه زوجیت بین آنها برقرار است یا خیر. اگر این رابطه موجود باشد، این دو نسبت به همدیگر زوج و زوجه شرعی محسوب می‌گردند و تمامی آثار ازدواج از جمله بهره‌وری های جنسی نیز به طور مشروع از یکدیگر ممکن میشود و اگر صیغه عقد شرعی به طور صحیح بین دو نفر ادا نشود، دو نفر مزبور نسبت به همدیگر بیگانه محض می‌باشند و هیچ اثری از آثار ازدواج بین آنها پدید نمی‌آید و هر گونه رابطه جنسی قبل از اجرای صیغه، غیر مشروع است.
الزام آور بودن تعهد به ازدواج در آینده
ماده 1035قانون مدنی بدون ارائـه تعریفی از نامزدی مقرر می‌دارد :
وعده ازدواج ایجاد علقه زوجیت نمی‌کند اگر چه تمام یا قسمتی از مهریه که بین طرفین برای موقع ازدواج مقرر گردیده پرداخته شده باشد. بنابر این، هر کدام از زن و مرد می‌توانند مادام که عقد نکاح جاری نشده باشد از وصلت امتناع کند و طرف دیگر نمی‌تواند به هیچ وجه او را مجبور به ازدواج کرده و یا از جهت صرف امتناع از وصلت، مطالبه خسارتی نماید.
از آنجا که ازدواج قرارداد مهمی است که می‌تواند سرنوشت یک عمر زوجین و یا افراد دیگری را رقم زند، و در صورت عدم دقت کافی بر عواقب و آثار آن ممکن است نتایج بدی بدنبال داشته باشد، قانونگذار به خواستگاران اجازه داده است تا زمانی که صریحاً خود را با جاری ساختن صیغه ازدواج متعهد نساخته‌اند، بتوانند از تصمیم خود باز گردند.
اما معمولاً برای الزام آور نمودن وعده ازدواج اقدامات زیر را انجام میدهند
الف- تعهد به ازدواج در آینده به صورت یک تعهد مستقل
تعهد مستقل که فقها به آن شرط ابتدایی می گویند به تعهدی گفته می شود که ضمن عقد لازم دیگری نیاید و صحت و لزوم خود را مدیون مواد 10 و 223 و 219 قانون مدنی باشد. یعنی همانطور که شخص می تواند متعهد به بیع، خرید، اجاره و استجاره شود، بتواند متعهد به جاری نمودن صیغه ایجاب و یا قبول عقد ازدواج نماید. باید گفت که اگر وفق قواعد عمومی مربوط به تعهدات به فعل، بخواهیم عمل نماییم تعهد به ازدواج مثل سایر تعهدات به فعل، مشروع خواهد بود و ضمانت اجرای آن همان الزام به مفاد شرط فعل و در هنگام تعذر، الزام به جبران خسارت وارده خواهد بود.
ب- تعهد به ازدواج در آینده به صورت شرط فعل در ضمن عقد لازم
چنانچه تعهد به ازدواج بتواند در ضمن عقد دیگری نافذ باشد، باید به صورت شرط فعل بیاید زیرا مقتضای عقد نکاح را نمی توان در ضمن عقد دیگری به صورت شرط نتیجه آورد. عقد نکاح از نظر لزوم بیان صیغه -که یک از اجزای علت تامه تحقق آن در عالم خارج بشمار میرود-تشریفاتی می باشد و با ایجاد آن سبب خاص وفق ماده 236 قانون مدنی محقق می گردد.
ج- جعل وجه التزام برای تخلف از مفاد تعهد به ازدواج
یکی از راه های دیگری که برای الزام و التزام به تعهد به ازدواج بدان روی آورده می شود، جعل وجه التزام در صورت تخلف یکی از نامزدها از مفاد این تعهد است. وجه التزام یعنی پیش بینی قراردادی حداکثر میزان خسارتی که از ناحیه عدم انجام یک تعهد می تواند به طرف دیگر وارد آید.