كلمات كليدي : خبر، اماره، ظن خاص
نویسنده : قادر غديري
خبر در لغت بمعنای وسیله اطلاع و رسیدن به علم می‌باشد[1] و واحد به معنای یگانه و منفرد می‌باشد[2] و در اصطلاح خبری است که مفید یقین و اطمینان نباشد و در مقابلش خبر متواتر و خبری که قرائنی در اطرافش وجود دارد که باعث یقین به آن است. می‌باشد[3] چه توسط یک نفر چه توسط چندین نفر باشد به شرطی که موجب یقین نشود.
جایگاه علمی خبر واحد:
علم قطعی به احکام شرعی که فقط در مورد احکام کلی است مانند وجوب نماز و روزه و ... اخباری که از ائمه معصومین سلام الله علیهم رسیده است مفید یقین و اطمینان باشد خیلی کم هستند و غالب احکام شرعی با اخبار آحاد ثابت می‌شوند پس بحث از حجّیّت خبر واحد از اهم مباحث اصولی می‌باشد.
1- ادلۀ حجیت خبر واحد:
کتاب
«یا ایها الذین امنوا ان جاءکم فاسق بنبأ فتبینوا»[4]
ای کسانی که ایمان آورده‌اید اگر شخص فاسقی خبری برای شما بیاورد دربارۀ آن تحقیق کنید.
مفهوم این آیه، این است که اگر عادلی برای شما خبر آورد تحقیق دربارۀ آن لازم نیست. و می‌توان به آن عمل کرد وگرنه لازم می‌آید که ارزش خبر عادل کمتر از خبر فاسق باشد.
سنت
استدلال به احادیث مستلزم این است که این احادیث ثبوتشان برای ما قطعی باشد و خبر واحد نباشد و بعید نیست که ادعاء تواتر این اخبار شود و خود این احادیث چند دسته‌اند:
الف: دسته‌ای که بعضی از اصحاب را به بعض دیگر ارجاع می‌دهد.
مثل حدیث امام صادق (ع):
«اذا اردت حدیثنا فعلیک بهذا الجالس»[5].
اگر سخن ما را می‌خواهی پس بر تو باد بر این شخص. (زراره)
ب: دسته‌ای که دلالت بر واجب بودن مراجعه به راویان می‌کند.
مثل این روایت از امام مهدی (عج):
«واما الحوادث الواقعه فارجعوا فیها الی رواة حدیثنا، فانهم حجتی علیکم و انا حجت الله علیهم».
در اتفاقات رخ داده به راویان حدیث ما مراجعه کنید پس همانا آنان حجت من بر شما و من حجت خدا بر آنانم.
ج: دسته‌ای که تشویق به نوشتن و رساندن آن به دیگران می‌کند:
مثل قول امام صادق به یکی از راوی‌ها:
«واکتب وبث علمک فی بنی عمّک، فانه یأتی زمان هرج لا یأنسون الّا بکتبهم»[6]
بنویس و علمت را میان پسر عموهایت پخش کن پس همانا زمانی می‌آید هرج و مرج، که مردم فقط با کتابهایشان مأنوس می‌شوند.
د: احادیثی که در مذمت دروغ بستن به آنان وارد شده که دلالت می‌کند بر اینکه حجیت خبر واحد مسلم بوده وگرنه نباید از این دروغ بستن خوفی می‌بود.[7]
هـ: اخباری که در مورد تعارض ادله وارد شده که مرّ جحاتی ذکر شده است.[8]
بنابراین اگر خبر واجد حجت نبود معنایی برای فرض تعارض و ذکر مرجحات وجود نداشت.
سیره
به دو گونه می‌توان به سیره در اینجا استدلال کرد.
الف: اجماع عملی تمام مسلمانان از زمان صحابه پیامبر تا زمان ما بر عمل کردن طبق خبر ثقه می‌باشد که کشف از رضایت معصومین علیهم السلام می‌کند.[9]
ب: تمامی عقلاء به خبر کسانی که ثقه و مورد اطمینان می‌باشند، اعتماد می‌کنند که شامل خبر ثقه در موارد احکام شرعی نیز می‌شود و اگر شارع مقدس از این راضی نبود از آن منع می‌کرد در حالکیه منعی از شارع نیامده است.
گستره حجیت خبر واحد:
اگر مدرک حجیت خبر واحد مختص به (اولین آیه ذکر شده) باشد حجیت آن مختص به خبر عادل خواهد بود ولی اگر دلیل حجیت آن را سیره و روایات بدانیم شامل هر خبر ثقه خواهد بود گر چه عادل نباشد.