اختبار قبل از دوستی(6) (پرسش و پاسخ)

پرسش:

قبل از دوستی و رفاقت با کسی چرا باید آن فرد را مورد اختبار و آزمایش برای صلاحیت و احراز شرایط لازم دوستی و رفاقت قرار داد؟

پاسخ:

ضرورت و ادله اختبار

در آموزه‌های وحیانی در باب دوست‌یابی ما به طور کلی مسئله «اختبار» را داریم؛ یعنی با هر که می‌خواهی رابطه رفاقتی برقرار کنی، قبلش او را آزمایش و امتحان کن. روایتی از علی(ع) است که فرمودند: «لاتتق بالصدیق قبل الخبرةً». اگر می‌خواهی به عنوان صداقت به رفیق اعتماد کنی، قبل از آنکه او را بیازمایی هیچ وقت اعتماد نکن. قبل از اینکه او را بیازمایی، به او دل نبند. ممکن است سؤال کنید چرا؟ جهتش این است که اگر قبل از اختبار و امتحان با او دوستی کردی و رابطه‌ات تنگاتنگ شد، محبت او در دل تو تشدید می‌شود و این رابطه محبتی موجب می‌شود که این رفاقت در ابعاد گوناگون اعتقادی و نفسانی و عملی‌ات، چه رفتاری و چه گفتاری بر روی تو اثر بگذارد؛ چون گفتار هم عمل است؛ گفتار عمل زبان است.

مطلب دیگر آن است که اگر انسان بدون اینکه قبلاً آزمایشی کرده باشد، با شخصی در رفاقت رابطه محبتی برقرار کند- اصلاً رفاقت بر مبنای محبت است- اگر کسی «قبل‌الاختبار» بیاید رفیق شود، این محبت رفیق در دل او آمده است و اینجا است که دیگر نمی‌تواند تشخیص بدهد که آن شخص دوست خوبی است یا خیر. اگر بخواهم قبل از آنکه آن رشته محبتی رفاقتی بین من و شما تقویت شود شما را بیازمایم، می‌توانم؛ چون می‌توانم چه در بعد اعتقادی، چه در بعد عملی و چه در بعد نفسانی شما دقیق شوم که آیا با هم، همسو هستیم یا نیستیم. آدم عصبانی مزاجی هستی، افسارگسیخته‌ای یا نه؟ در بعد شهوتی‌ات، کسی هستی که به اسارت شهوت رفته یا نه؟‌ حالا چه شهوت مالی باشد، چه جنسی باشد، فرقی نمی‌کند. در بعد عملی خارجی می‌توانم بفهمم که آیا انسان متشرعی هستی یا نه، بی‌بندوبار و لاابالی هستی؟ اگر هم شخص متدین بی‌غرض و بی‌مرضی که درباره تو اطلاعاتی دارد مطلبی بگوید، از او می‌پذیرم. قبل از دوستی است که می‌توانم اینها را تشخیص دهم؛‌ اما اگر بعد از اینکه رفیق شدی، آن وقت بخواهی آزمایش کنی، بدان که حالا کور و کر هستی. نه می‌توانی عیب‌هایش را ببینی، نه می‌توانی بشنوی.

محبت کور و کر می‌کند

علی(ع) فرمودند: «عین المحب عمیةً عن معایب المحبوب»؛ چشم کسی که دیگری را دوست دارد، از اینکه عیب‌های او را ببیند کور است. در ادامه می‌فرمایند: «و اذنه صماء عن قبح مساویه». یعنی گوشش هم به خاطر حب کر است. کر است از اینکه بخواهد عیب‌ها و زشتی‌های او را بشنود. این یک قانون کلی است. این روایت از پیغمبر اکرم(ص) است که حضرت فرمودند: «حبک للشیء یعمی و یصم». حب شیء انسان را کور و کر می‌کند. اینجا شیء است، آنجا بحث محب و محبوب بود. اینکه این همه به ما در باب دوست‌یابی سفارش می‌کنند که آقا مراقب باش، برای این است که رفاقت بر محور محبت است و محبت چنین کاری می‌کند که می‌فرمایند تو را کور و کر می‌کند.

دین بر محور محبت است

در مسئله دین هم می‌گویند که اصلاً دین بر محور محبت است. روایتی از امام باقر(ع) است که حضرت فرمود: «الذین هو الحب و الحب هوالدین». یعنی اصلاً اینها با هم تفاوت ندارند. یعنی این قدر محبت نقشش قوی است؛ لذا در باب مسئله رفاقت، «اختبار قبل الرفاقةً» را مطرح می‌کنند. با هر کس می‌خواهی دوستی کنی، به صرف ظواهر بسنده نکن. در ابعاد سه‌گانه اعتقادی، نفسانی و عملی او را آزمایش کن؛ وگرنه بدان که رفاقت چون نقش سازندگی و نقش تخریبی‌اش بسیار قوی است، تأثیرش خیلی زیاد است. حالا از این منظر می‌توان وارد شد. در این جهت که در روایاتمان هم زیاد داریم که می‌فرمایند بروید با اولیاءالله رفیق شوید. حبتان نسبت به اولیاءالله باشد، چرا؟ جهتش معلوم و مشخص است؛ چون این محبت است که مظهر رفاقت است. این محبت اولیاءالله نقش سازندگی دارد.

پرهیز از حب دشمنان خدا

در روایتی از علی(ع) است که حضرت فرمود: «ایاک ان تحب اعداء الله»؛ از محبت نسبت به دشمنان خدا بپرهیز. آنهایی که دشمن خدا هستند، یک وقت رشته محبتی با اینها برقرار نکنی. «او تصفی ودک لغیر اولیاءالله». یعنی بپرهیز از اینکه محبتت را برای غیردوستان خدا خالص کنی. جهتش این است که این رابطه تنگاتنگ، محبت‌آور است؛ محبت که آمد خطرناک است. البته بدان آنجایی که بدون اختبار و آزمودن در سه بعد اعتقادی، عملی و نفسانی باشد خطرناک است؛ ولی اگر اختبار و آزمایش شد، بهترین نقش سازندگی را بر روی انسان دارد. عرض کردم در روایات داریم که یک وقت با غیر اولیاء خدا«لحمک کلحمی» نشوی! خیلی صمیمی نشوی! چون تعبیر به «او تصفی» داشت؛ یعنی محبتت را برای غیر اولیای خدا خالص نکنی!

روزنامه کیهان

تاریخ انتشار: شنبه 2 دی ماه 1396