كلمات كليدي : مصاحبه شغلي، مصاحبه گر شغلي، مصاحبه شونده شغلي، روان شناسي صنعتي – سازماني
نویسنده : طيبه خلج
در هر سازمان شغل‌های گوناگونی وجود دارد و لازمه انجام دادن وظایف هر یک از این شغل‌ها نیز، برخورداری از توانایی‌ها و ویژگی‌های شخصیتی خاصی است. هر فرد نیز استعدادها و توان معینی برای انجام دادن وظایف یک شغل دارد و افراد مختلف از این جهات با هم متفاوت هستند. لازمه انجام دادن وظایف شغلی هر سازمان کسب مهارت‌های خاصی است و برای کسب این مهارت‌ها نیز ابتدا باید استعداد داوطلبان ورود به هر سازمان را مشخص ساخت. یکی از مهمترین وظایف مدیریت سازمان آن است که با اختصاص بودجه کافی و جلب همکاری متخصص روان‌شناسی صنعتی – سازمانی، شرایطی را به وجود آورد تا بهترین افراد برای تصدی مشاغل گوناگون سازمان انتخاب گردند. برای این منظور ابتدا باید خصوصیاتی را که منجر به موفقیت فرد در هر شغل می‌شود، مشخص ساخت و سپس ابزار و وسایلی برای اندازه‌گیری این خصوصیات در داوطلبان تصدی آن شغل، استفاده کرد. برای اینکه مناسب‌ترین فرد برای هر شغل انتخاب شود، ابتدا لازم است جزئیات و مشخصات آن شغل خاص شناخته شود و سپس خصوصیات فردی که قرار است تصدی آن را به عهده گیرد، به طور دقیق و با ذکر جزئیات کامل آن، مشخص گردد. برای سنجش خصوصیات گوناگون شخصیتی داوطلبان تصدی یک شغل، می‌توان از روش‌های گوناگونی استفاده کرد. اما یکی از مهمترین روش‌های انتخاب کارکنان مصاحبه استخدامی است.[1] معمولا بعد از بررسی تجربیات قبلی، میانگین امتیاز شغلی و توصیه‌های شخصی؛ مصاحبه آخرین مانع در برابر متقاضی برای دستیابی به شغل محسوب می‌شود.
مصاحبه‌ها می‌توانند ساختارمند یا ناساختارمند باشند. مصاحبه‌های ساختارمند شامل مجموعه‌ای از سؤال‌های از قبل طرح‌ریزی شده هستند که از هر فردی که قرار است با وی مصاحبه صورت گیرد، پرسیده می‌شوند و یک درجه‌بندی استاندارد از قابلیت‌های متقاضی به عمل می‌آید. این کار بسیاری از سوگیری‌های مربوط به مصاحبه‌های ناساختارمند را کاهش می‌دهد که ممکن است علی، کوتاه و مبتنی بر سؤال‌های تصادفی باشند. همان طوری که انتظار می‌رود، مصاحبه‌های ساختارمند در مقایسه با مصاحبه‌های ناساختارمند پیش‌بینی‌های بهتری از عملکرد شغلی آینده خواهند بود.[2]
مزایای مصاحبه استخدامی
با وجود اینکه اکثر مصاحبه‌شونده‌ها مضطرب هستند، اما دلایل متعددی برای مصاحبه وجود دارد. ابتدا، مصاحبه فرصت می‌دهد تا پاسخ‌های طولانی‌تر و دقیق‌تری در مقایسه با فرم درخواست مطرح شود و برای بیشتر افراد، صحبت کردن آسان‌تر از نوشتن است. علاوه بر این، هر دو طرف فرصت دارند که سؤال‌های خود را مطرح کنند و آن چه را که لازم می‌دانند، دقیقا توضیح دهند.[3]
مصاحبه‌گر شغلی
در یک مصاحبه شغلی، هدف مصاحبه‌گر به دست آوردن اطلاعات درباره متقاضی شغل است. گاهی مصاحبه‌گر سعی می‌کند بر ارزش سازمان یا موقعیت شغلی بیفزاید. تحقیقات نشان می‌دهند که مصاحبه‌گرها از جهت نوع تصمیماتی که می‌گیرند بسیار متفاوت هستند و با توجه به ویژگی‌های خاص درونی و شخصی خود، به مصاحبه‌های شغلی می‌نگرند.[4]
روش مصاحبه برای انتخاب کارگر یا کارمند در صورتی ارزش خواهد داشت که:
الف. مصاحبه‌کننده کاملا با کار مورد نظر آشنا باشد و بداند که درباره چه چیزهایی باید مصاحبه کند.
ب. مصاحبه‌کننده باید از سوال‌های غیرمستقیم استفاده کند.
ج. مصاحبه‌کننده باید بتواند داوطلب واجد شرایط را دقیقا انتخاب کند.[5]
مصاحبه‌شونده شغلی
مصاحبه‌شونده نیز مسئولیت ارایه اطلاعاتی در مورد سوابق و تجربیات خود را عهده‌دار است و در همان زمان او باید مصاحبه‌گر را متقاعد سازد که بهترین فرد برای فرصت شغلی پیشنهاد شده است. به عنوان یک جوینده کار، نباید از اهمیت آماده شدن برای یک مصاحبه استخدامی غافل شد.
آماده شدن برای مصاحبه شغلی
اگر می‌خواهید برای شغلی جدید تقاضای استخدام بفرستید، به توصیه‌های زیر توجه کنید:
1. پرس‌وجو: قبل از مصاحبه، مؤسسه، کارفرما، سرپرستان و همه موقعیت‌های قابل دسترس آن را بررسی کنید. اطلاعاتی که به دست می‌آید ممکن است در پاسخ دادن به سؤال‌های آنها فوق‌العاده ارزشمند باشند و به‌علاوه می‌توانند به شما کمک کنند، از قبل تصمیم بگیرید که آیا واقعا می‌خواهید در مجموعه کار کنید یا نه. برای مثال، به طور ساده دانستن تاریخچه و اندازه شرکت مورد نظر می‌تواند به شما نشان دهد که نسبت به شغلی که قصد تصدی آن را دارید، جدی هستید و ممکن است به شما کمک کند تصمیم بگیرید که آیا آن شغل را می‌خواهید یا نه.
2. بازی نقش: از کسی خواهش کنید که برای تمرین کردن نقش مصاحبه‌کننده یا مصاحبه‌شونده به شما کمک کند. او را ترغیب کنید در مورد تمامی عادت‌های کلامی و غیرکلامی شما که ممکن است مصاحبه را تحت تاثیر قرار دهند، پسخوراندی صادقانه به شما بدهد. برای مثال، آیا شما با حالتی عصبی پایتان را تکان می‌دهید یا از تماس چشمی خودداری می‌کنید؟ علاوه بر این، ذهن خود را قبل از موعد مقرر در مورد سؤال‌های احتمالی و پاسخ‌های مناسب متمرکز کنید. هشت پرسش رایج در مصاحبه‌های شغلی عبارتند از: برنامه‌های شغلی آتی شما چه هستند؟ در چه فعالیت‌های مدرسه‌ای شرکت داشته‌اید؟ اوقات فراغت خود را چگونه می‌گذرانید؟ در چه پستی مایل هستید مشغول فعالیت شوید؟ فکر می‌کنید چرا مایل به کار در شرکت ما هستید؟ چه شغل‌هایی تاکنون داشته‌اید؟ چه دوره‌هایی را بیشتر پسندیده‌اید؟ چه دوره‌هایی را کمتر پسندیده‌اید؟ چرا شما این تخصص را انتخاب نموده‌اید؟[6]
3. شخصیت: به طور کلی مصاحبه‌کنندگان، متقاضیانی را دوست دارند که دوستانه، با اشتیاق و جسورانه رفتار کنند. اگر شما نگران هستید که در جلسه مصاحبه مضطرب خواهید بود، به یاد داشته باشید که دوستانه، با اشتیاق و جسورانه رفتار کردن اساسی‌ترین صفت‌های شخصیت هستند که بدون تردید شما در سایر موقعیت‌ها برای اینکه برداشت اولیه مناسبی را در دیگران به وجود آورید، آنها را به‌کار می‌گیرید. هنگامی که با کسی دوست می‌شوید یا برای اولین بار با کسی قرار ملاقات می‌گذارید، اساسا در وضعیت مصاحبه قرار دارید. این شناخت ممکن است به شما کمک کند که در هنگام مصاحبه خونسردی خود را حفظ کنید و "خودتان باشید".[7]
4. پوشش مناسب هنگام شرکت در مصاحبه استخدامی: ظاهر، عامل مهمی در کسب موفقیت در مصاحبه‌های استخدامی محسوب می‌شود. بر اساس یک نظر افراطی اما شاید منطقی «در جلسات مصاحبه افرادی با اعتبار، صاحب‌مقام و با تجربه با شما مصاحبه می‌کنند. موفقیت شما تماما به ظاهر شما بستگی دارد». یک مشاور خبره به بازرگانان توصیه می‌کند که چگونه لباس بپوشند؛ «هنگامی که وارد اتاق می‌شوید، افرادی که در آن اتاق هستند به سرعت یک دو جین قضاوت در مورد شما انجام می‌دهند، از اینکه درآمد شما چقدر می‌باشد گرفته تا اینکه موقعیت اجتماعی شما چیست؟»
حتی با وجود اینکه برخی سازمان‌ها به نگرشی منعطف‌تر متمایل شده‌اند، این توصیه معمولا در مورد انتخاب نوع پوشش برای مصاحبه‌های شغلی کاربرد ندارد. اگر می‌خواهید موفق شوید باید طوری ظاهر خود را بیارایید تا فرصت‌های بیشتری برای خود فراهم کنید. از کفش گرفته تا ساعت همه باید به گونه‌ای باشند که تجلی‌گر متانت و ابهت بیشتری باشند، نه اینکه توجه دیگران را به خود جلب کنند. زنان باید همان پوشش رسمی را حفظ کنند و بهتر است از رنگ‌های تیره استفاده کنند. بهتر است از پارچه الیاف طبیعی استفاده کنند و از پوشیدن جنس پولیستر خودداری کنند. همچنین کیف و کفش ساده و همرنگ لباس آنها باشد.[8]
5. رفتارهای مناسب در جریان مصاحبه‌های استخدامی: در خلال مصاحبه چه باید بکنید؟ به طور کلی عاقلانه است که این توصیه را به خاطر بسپارید: همان‌گونه که پیش از این نیز گفته شد، خوش‌برخورد و دوستانه رفتار کنید در عین حال فراموش نکنید که در حال انجام مصاحبه شغلی هستید. خواسته‌های خود را تا حد امکان برای کارفرمای خود بیان کنید. از گفتن اینکه «من هر کاری را انجام خواهم داد» پرهیز کنید. زیرا این جمله نشان‌دهنده عدم شناخت شما ار خواسته‌ها و مهارت‌های خودتان بوده و ناامیدکننده است. شایستگی‌های خود را بدون هیچ اغراق و مبالغه‌ای بیان کنید. در بررسی شغل‌های قبلی خود از کافرمایان قبلی و همکارانتان انتقاد نکنید. آماده باشید که در مورد میزان حقوق درخواستی صحبت کنید اما تا کارفرما از این موضوع صحبت ننموده است از پرداختن به آن خودداری کنید. اگر مناسب بود در مورد وظایف اولیه و یا آموزش‌هایی که باید ببینید سؤال کنید. خود را به سخنان مصاحبه‌گر علاقمند نشان دهید و با او تماس چشمی برقرار کنید. اگر کارفرما قطعا نمی‌خواهد شغلی را پیشنهاد کند یا اینکه به شما نمی‌گوید که چه موقع جواب مصاحبه را خواهد داد، از او بپرسید که چه موقع می‌توانید برای کسب جواب تماس بگیرید. از مصاحبه‌کننده برای اینکه به شما امکان مصاحبه داده تشکر کنید.
6. پاسخ‌گویی به پرسش‌های استخدامی مصاحبه‌گر: یکی از متداول‌ترین پرسش‌هایی که توسط مصاحبه‌شونده مطرح می‌شود این است که «چگونه باید به پرسش‌ها پاسخ دهم؟» کارشناسی که به مصاحبه‌شونده‌ها آموزش می‌دهد توصیه‌های زیر را پیشنهاد کرده است: به پرسش‌های مطرح شده گوش دهید. اگر پرسش را متوجه نمی‌شوید از مصاحبه‌گر بخواهید مفهوم آن پرسش را روشن سازد. مفهومی را برای آن فرض نکنید. به پرسش‌های مبهم به بهترین شکل به نفع خود پاسخ دهید. برای سازماندهی فکر خود، به شکلی مناسب و به موقع مکث و سکوت کنید. با مصاحبه‌گر به یک درک و تفاهم خوب برسید. همه پرسش‌ها را مهم بدانید.[9]