كلمات كليدي : حافظه، اندوزش، بازيابي، حافظه حسي، حافظه فعال، حافظه هوشياري، تقطيع، حافظه رويدادي، حافظه معنايي، روان شناسي عمومي
نویسنده : منيره دانايي
اولین فردی که به صورت منظم و مدون به مطالعه حافظه پرداخت، هرمان ابینگهاوس[1] بود. او فهرستی از هجاهای بی‌معنی سه حرفی را که در آن یک حرف صدادار بین دو حرف بدون صدا قرار گرفته بود را تهیه نمود و تلاش کرد آنها را ازبر کند. او نتیجه گرفت هر چه تعداد هجاها افزایش می‌یابد یادگیری آنها به زمان بیشتری نیاز دارد. همچنین او دریافت، هجاهای اول و آخر فهرست سریع‌تر از هجاهای وسط فهرست یادآوری می‌شوند و مدت زمان بین یادگیری اولیه و یادآوری بر میزان اطلاعات یادآوری شده تأثیر می‌گذارد. او منحنی فراموشی را ابداع و بیان کرد مطالب فراگرفته شده در ساعات اولیه بعد از یادگیری، سریع فراموش می‌شوند ولی با گذشت زمان سرعت فراموشی کمتر می‌شود.[2]
حافظه
حافظه عبارت از توانایی یادگیری، یادداری، یادآوری مطالب و رویدادهای فراگرفته شده می‌باشد. در واقع حافظه نیروی پیوند دهنده ما به اندیشه‌ها و ادراکات ماست. اگر حافظه وجود نداشت هوشیاری ما به تعداد لحظه‌های زندگی‌مان تجزیه می‌شد.[3]
مراحل حافظه
روان‌شناسان به وجود سه مرحله در فرایند حافظه اشاره می‌کنند. این مراحل به صورت سلسله مراتب می‌باشد و فراموشی می‌تواند ناشی از خطا در یکی از این سه مرحله باشد.
1- رمزگردانی Encoding
به فرایند سپردن اطلاعات به حافظه و کدگذاری آنها رمزگردانی یا یادگیری می‌گویند. کدگذاری به معنی تبدیل اطلاعات فیزیکی به نوعی رمز است که برای حافظه قابل پردازش می‌باشد.
2- اندوزش Storage
به فرایند یادآوری و نگهداری اطلاعات رمزگردانی شده در حافظه، اندوزش می‌گویند.
3- بازیابی Retrieval
به فرایند یادآوری و فراخوانی اطلاعات از حافظه به سطح هوشیاری بازیابی می‌گویند.[4]
انواع حافظه
برای ذخیره‌سازی اطلاعات، سه نوع حافظه متفاوت وجود دارد
1- حافظه حسی Sensory memory
در بدن ما انواع گیرنده‌های حسی وجود دارد. این گیرنده‌ها با محرک‌های شنیداری، دیداری، بساوایی، چشایی و بویایی تحریک می‌شوند و اطلاعات به دست آمده از آنها در حافظه حسی ما ثبت می‌شود. حافظه حسی شامل نظام کلی گیرنده‌های حسی است. در این حافظه، اطلاعات دقیقا به همان شکلی که دریافت شده‌اند رمزگردانی و ذخیره می‌شوند. مدت نگهداری اطلاعات در این حافظه کمتر از 2 یا 3 ثانیه بوده و گنجایش آن نامحدود است. در این حافظه، پردازش اطلاعات صورت نمی‌گیرد. این حافظه به وسیله دو فرایند "توجه" و "بازشناسی" کنترل می‌شود. چنان چه اطلاعات، مورد توجه و دقت قرار گیرد وارد حافظه کوتاه‌مدت می‌گردد، در غیر این صورت اطلاعات حذف و فراموش می‌شوند.
2- حافظه کوتاه‌مدت Short-term memory
گنجایش این حافظه 2±7 ماده اطلاعاتی است و مدت نگهداری مطالب در این حافظه کمتر از 15 ثانیه می‌باشد. چنان چه مطالب و رویدادهای موجود در حافظه کوتاه‌مدت مورد توجه، سازماندهی و مرور ذهنی قرار گرفته و پردازش شوند به حافظه بلندمدت فرستاده می‌شوند و در غیر این صورت ممکن است آن اطلاعات حذف شوند. حافظه کوتاه‌مدت را "حافظه فعال" می‌گویند. زیرا مقدار زیادی از فعالیت‌های پردازش اطلاعات در این حافظه انجام می‌گیرد. حافظه کوتاه‌مدت را "حافظه هوشیاری" نیز می‌گویند. زیرا فرد از تمام محتویات آن آگاه و هوشیار است و می‌تواند هر یک از اطلاعات موجود آن را به یاد آورد و بر اساس آن پاسخ دهد.
روش تقطیع[5]: شیوه‌ای برای افزایش ظرفیت حافظه کوتاه‌مدت
با دسته‌بندی و گروه‌بندی اطلاعات به واحدها یا قطعات کوچک‌تر می‌توان گنجایش حافظه کوتاه‌مدت را افزایش داد. مثلا برای به خاطر سپردن یک عدد 12 رقمی می‌توان آن را به سه واحد تقسیم کرد تا بتوان آن را به خاطر سپرد.
روش‌های انتقال اطلاعات از حافظه کوتاه‌مدت به حافظه بلندمدت
الف. تمرین و تکرار: مرور ذهنی اطلاعات و تکرار آنها.
ب. سازماندهی: نظم بخشیدن به اطلاعات و دسته‌بندی مطالب مربوط به یک موضوع.
ج. معنی‌دار کردن اطلاعات: با ارائه مثال‌های تازه از مطلب یا اضافه نمودن جزئیات بیشتر، یادگیری و یادآوری اطلاعات بهتر صورت می‌گیرد.
3- حافظه بلندمدت Long-term memory
مدت نگهداری اطلاعات در این حافظه بیش از چند دقیقه بوده و ظرفیت آن نامحدود می‌باشد. رمزگذاری اطلاعات در این حافظه به صورت معنایی می‌باشد و اطلاعات در حافظه بلندمدت فراتر از شکل ظاهری‌شان ذخیره می‌شوند.
انواع حافظه بلندمدت
الف- حافظه رویدادی Episodic
به حافظه فردی و شخصی افراد که شامل اطلاعات، رویدادها و تجارب زندگی افراد است حافظه رویدادی می‌گویند. مثل خاطرات خانوادگی، تحصیلی، شغلی و دوستانه. این حافظه به مکان یا زمان خاص وابسته است.
ب- حافظه معنایی Semantic
این حافظه به درک، فهم و استنباط فرد از مفاهیم، قوانین، اصول ومهارت‌ها و به طور کل، تجارب فرد مربوط است. مثل زمانی که مطلب یا شعری را می‌خوانید و معنی آن را در می‌یابید.
ج- حافظه حوادث خاص Episodic memory
این حافظه را "حافظه دوره‌ای" نیز می‌نامند که شامل دانش اختصاصی فرد می‌شود و اطلاعاتی را در برمی‌گیرد که فرد در زمان و مکان خاص آنها را تجربه کرده است. مثلا در روز دوشنبه دوستی را ملاقات کرده است.