كلمات كليدي : مويرگ هاي مغزي، آستروگلياها، نوروگليا، روان شناسي فيزيولوژيك
نویسنده : كوثر يوسفي
منظور از سد بین خون و مغز، همان دیواره مویرگ‌های مغز است که از ورود بسیاری از مواد موجود در خون به درون بافت عصبی جلوگیری می‌کند.
در اوایل قرن حاضر، بافت شناسان کشف کردند که تزریق یک ماده رنگی یا حاجب به خون حیوان زنده همه بافت‌های بدن آن را به استثنای مغز و نخاع رنگی می‌کند و بالعکس، اگر این ماده رنگی به درون حفره‌های مغز تزریق شود، فقط مغز و نخاع رنگ می‌گیرند. این تجربه نشان داد که بین خون و مغز مانعی وجود دارد که از ورود ماده رنگی جلوگیری می‌کند.
سلول‌های دیواره مویرگ‌های مغز با اتصالات محکمی(Tight junction) کاملا به یکدیگر چسبیده‌اند و بر خلاف مویرگ‌های دیگر بافت‌ها، بین آنها روزنه و مجاری ریز وجود ندارد. علاوه بر آن آستروگلیاها(Astroglias) که گروهی از سلول‌های بافت‌همبند‌عصبی یا نوروگلیا(Neuroglia) هستند، با انشعابات سیتوپلاسمی خود دیواره دیگری به دور مویرگ‌های مغز می‌سازند که نفوذپذیری آنها را کاهش می‌دهد.[1]
سد بین خون و مغز نسبت به آب، اکسیژن، دی‌اکسیدکربن، قسمت اعظم مواد محلول در چربی مثل الکل و مواد بیهوش کننده، نفوذپذیری زیاد داشته و نسبت به الکترولیت هایی مثل سدیم، کلر، پتاسیم، گلوکز، اوره و برخی مواد نفوذپذیری اندکی دارد ولی نسبت به پروتئین‌های پلاسما و مولکول‌های عالی درشت غیر محلول در چربی، غیر قابل نفوذ است.
سد بین خون و مغز در تمام مناطق مغز، به استثنای بعضی مناطق هیپوتالاموس و غده پینه‌آل وجود دارد، که از این قسمت‌ها مواد به آسانی به فضاهای بافتی مغز انتشار پیدا می‌کند. این سهولت انتشار بسیار مهم است، زیرا که این نواحی حس‌گرهایی دارند که به تغییرات ویژه در مایعات بدن از قبیل تغییر در غلظت خون و گلوکز، حساس بوده و پاسخ مناسب را می‌دهند. این پاسخ ها، پیام‌هایی را برای تنظیم فیدبکی یا بازخوردی هورمونی و عصبی می‌دهند.
سد بین خون و مغز هم چنین عبور عوامل درمانی از قبیل آنتی‌بیوتیک‌های پروتئینی و داروهای غیر محلول در چربی را به بافت مغز غیر ممکن می‌سازد.[2]