كلمات كليدي : نرم شامه، عنكبوتيه، سخت شامه، چادرينه مخچه، داس مخ، مننژيت، روان شناسي فيزيولوژيك
نویسنده : كوثر يوسفي
در اطراف مغز و نخاع، سه پوشش وجود دارد که از داخل به خارج، عبارتند از: نرم‌شامه(Pia mater)، عنکبوتیه(Arachnoid) و سخت‌شامه(Dura mater). این پرده‌ها بطور کلی "مننژ" نامیده شده که میان استخوان جمجمه و بافت مغز، ستون مهره‌ها و نخاع قرار دارند. این پرده‌ها شدت ضربه‌هایی را که به استخوان سر و ستون مهره‌ها وارد می‌شوند کاهش داده و همچنین به عنوان یک سد شیمیایی در برابر بسیاری از مواد آسیب‌رسان ایفای نقش می‌کنند.[1]
نرم‌شامه
عبارت است از یک ورقه نازک پر عروق که تمام قسمت‌های مختلف مغز و نخاع را احاطه کرده و مستقیما با بافت عصبی مجاور است. نرم‌شامه مغز در سقف بطن سوم، چادر مشیمیه(Tentorium choroid) را به وجود می‌آورد. عروق نرم‌شامه در بعضی از چادرهای مشیمیه بصورت کلافه‌هایی در می‌آیند که آنها را شبکه‌های مشیمیه(Choroid plexus) می‌نامند.[2]
عنکبوتیه
ورقه نازک مشبکی است شبیه به تار عنکبوت که مجاور سطح داخلی سخت‌شامه قرار دارد. عنکبوتیه از نرم‌شامه فاصله دارد و بین این دو لایه، فضایی است به نام فضای تحت عنکبوتیه(Cavum sub arachnoid) که از رشته‌های لیفی شلی تشکیل شده و مایع مغزی – نخاعی(Cerebro spinal fluid) در میان این رشته‌ها جریان دارد. اثر ضربه‌گیری این مایع در حفاظت مکانیکی دستگاه عصبی بسیار مهم است.
در سطح خارجی عنکبوتیه، دانه‌هایی به نام "دانه‌های پاچیونی" یا جوانه‌های عنکبوتیه(Granulation arachnoidles) وجود دارند که وارد یکی از مجاری خونی سخت‌شامه شده و مخازنی را به وجود می‌آورند که عبارتند از: مخزن بین مخچه و بصل‌النخاع که در قاعده مغز قرار دارد و دیگری دور نخاع که قسمت تحتانی آن برای کشیدن مایع مغزی – نخاعی بکار برده می‌شود.
سخت شامه
پرده نسبتا ضخیم و سختی است که به استخوان جمجمه چسبیده و خود شامل دو لایه است که در بعضی نواحی، از یکدیگر فاصله گرفته و رگ‌های خونی را از بین خود عبور می‌دهند. سخت‌شامه بصورت تیغه‌هایی به بعضی از نواحی و شکاف‌های مغز وارد می‌شود، بزرگترین این تیغه‌ها بین دو نیم‌کره راست و چپ مغز است که داس مغزی(Flax Cerebri) نامیده می‌شود.
چادرینه مخچه(Tentorium cerebelli) و داس مخچه کوچک نیز از سخت‌شامه ساخته شده‌اند. [3]
چادرینه مخچه
پرده‌ای است تقریبا افقی و هلالی شکل که نیم‌کره‌های مخ را از مخچه جدا می‌کند و در وسط دارای شکافی است به نام Incisura tentorii که مغز میانی از آن عبور می‌کند.
داس مخ
ورقه‌ای است عمودی به شکل مثلث طویل و خمیده که شکل داس را به خود می‌گیرد و در شکاف طولی مغز واقع شده است.[4]
در نخاع، بین سخت‌شامه و استخوان ستون مهره‌ها فاصله مختصری است که فضایی به نام روی سخت‌شامه(Epi dural) را به وجود می‌آورد. این فاصله را یک بافت پیوندی سست چربی‌دار و تعداد زیادی رگ‌های خونی اشغال می‌کند. فضایی هم بین سخت‌شامه و عنکبوتیه وجود دارد، که فضای زیر سخت‌شامه(Sub dural) نام دارد. هنگامی که پرده‌های مننژ دچار التهاب و یا عفونت شوند، بیماری مننژیت به وجود می‌آید که بسته به عامل ایجاد کننده آن ممکن است باکتریال(عامل باکتری) یا ویروسی باشد و علایمی مانند؛ تب، سردرد و سفت و سخت شدن عضلات گردن را ایجاد کند.