كلمات كليدي : اسكناس، مسكوك، سپرده (جاري، پس انداز، مدت دار)، بهره، چك
یکی از مقوله‌های اساسی که در مدیریت بازرگانی، مدیران با آن سروکار دارند. بازرگانی و تجارت بین‌لملل است. بانک و بانکداری در این زمینه نقش اصلی را ایفا می‌کند. سپرده از مفاهیم مهم در بانکداری است و به مجموع اسکناس و مسکوک که افراد به بانک می‌سپارند، گفته می شود.
این سپرده ها در نزد بانکها هیچگاه صورت اسکناس ندارد. هرچند که سپرده مهمترین پول در سیستم بانکی است ولی از دیدگاه یک بانک سپرده مشتریان او به هیچ وجه پول محسوب نمی‌شود.[1] هنگامی که بانکها در قرض دادن منابع مالی خود تحت نظارت و کنترل باشند،تمایل چندانی به جذب سپرده بیشتر ندارند.[2]سپرده‌ای که دارایی مشتریان بانک محسوب می‌شود نمی‌تواند در همان زمان بخشی از دارایی بانک نیز محسوب گردد، این سپرده دارایی شخص و بدهی بانک محسوب می‌شود. ولی وامی که بانک به اشخاص می پردازد بدهی اشخاص و دارایی بانک محسوب می‌شود.اگر بانک این وام را با چک به شخص پرداخت نماید او می‌تواند به دو صورت عمل نماید:
1. چک دریافتی را به حساب خود در همان بانک یا بانک دیگری واریز نماید.
2.چک را نقد نموده و مقداری اسکناس و مسکوک از بانک خارج و وارد جریان نماید.
اگر مبلغ وام به‌وسیله چک از حساب وام گیرنده به حساب شخص دیگری در همان بانک واریز شود، تغییری در وضع کلی سپرده‌های بانک اتفاق نمی‌افتد، از نظر بانک حساب سپرده یک مشتری کاهش و در همان لحظه حساب سپرده مشتری دیگر افزایش می‌یابد. اگر مبلغ وام به‌وسیله چک از بانک خارج شود و به بانک دیگری واریز شود در سیستم بانکی، ذخیره وام‌دهنده کاهش و بانک گیرنده افزایش می‌یابد.[3]
بانکها سه نوع سپرده نزد خود نگهداری می‌کنند:
الف)سپرده دیداری(جاری)؛ سپرده دیداری یا جاری به سپرده ای گفته می شود که بانک متهد می شود به محض تقاضای صاحب آن،وجه سپرده شده را مسترد دارد. ویژگی عمده سپرده دیداری این است که نیاز به مراجعه مستقیم صاحب سپرده نیست بلکه وی می تواند به‌وسیله حواله (چک) وجه مورد نظر را به دیگری منتقل کند و به همین جهت این نوع سپرده از اقلام حجم پول جامعه به حساب می آید.[4] چک نسبت به اسکناس وسیله مبادله مطمئن‌تری است زیرا اسکناس باید با تمام حجم خود مورد حمل و نقل قرار گیرد در حالی‌که چک از این مسئله فارغ است.[5]
سپرده‌های دیداری معمولاً جنبه موقتی داشته و غالباً برای تسهیل در مبادلات بازرگانی داخلی یا خارجی مورد استفاده قرار می‌گیرد. بانکها به این نوع سپرده بهره‌ای پرداخت نمی‌کنند، لذا جز ارزان‌ترین منابع مالی به حساب می‌آیند. به این جهت بانکها با ارائه خدمات حساب جاری-به صورت مجانی- و گسترش شعب بانکی، سعی در جذب هرچه بیشتر این نوع سپرده‌ها دارند.
ب) سپرده غیردیداری(پس انداز)؛ سپرده پس‌انداز به سپرده‌ای گفته می‌شود که بر اساس توافق بین بانک و مشتری در اختیار بانک قرار گرفته و عندالمطالبه به وی برگردانده می شود. این سپرده‌ها قابلیت نقل و انتقال به شخص ثالث را نداشته و استفاده از آن فقط به وسیله صاحب سپرده امکان پذیر است و به همین جهت نسبت به سپرده دیداری از درجه نقدینگی پائین‌تری برخوردارند و جز حجم پول به حساب نمی‌آیند. این نوع سپرده‌ها عموماً از طرف اشخاص حقیقی و خانواده‌ها، به طور موقت و با هدف نگهداری پول برای هزینه‌های احتیاطی یا خرید کالای بادوام تشکیل می‌گردند. بانکها برای تشویق مردم به این نوع حسابها بهره می‌پردازند. هرچند نرخ آن نسبت به نرخ بهره حسابهای مدت‌دار و نرخ بهره وام و اعتبارات بسیار اندک است.
ج)سپرده مدت‌دار؛ سپرده ثابت یا مدت دار وجوهی است که اشخاص یا موسسات حقوقی با انگیزه کسب درآمد به بانک می‌پردازند و در حقیقت این سپرده گذاری، قراردادی است بین بانک و مشتری که براساس آن مشتری مبلغ معینی وجه نقد را برای مدت زمان معین به بانک می‌سپارند و بانک متعهد می شود در سررسید معین، اصل و بهره سپرده را به مشتری مسترد دارد. بهره این نوع سپرده نسبت به سپرده پس‌انداز بیشتر است، لیکن مشتری زمانی آن را دریافت می‌کند که تا مهلت مقرر سپرده‌اش را در بانک نگهداری نماید. سپرده ثابت در مقایسه با سپرده‌های دیداری و پس انداز، هزینه بالایی را برای بانکها در بردارند؛ لیکن به جهت باثبات بودن آنها، بانکها می‌توانند بعد از کسر ذخیره قانونی و با برنامه‌ریزی، آن ها را به صورت وام و اعتبار در اختیار متقاضیان قرار داده و بهره دریافت کنند. برخلاف سپرده‌های پس‌انداز و دیداری که چنین ثباتی نداشته و بانکها در حد محدودی می‌توانند از آنها استفاده کنند.سپرده‌های مدت‌دار خود به سپرده‌های کوتاه مدت(یکساله)، میان مدت(دو یا سه ساله) و بلند مدت(پنج ساله) تقسیم می‌شوند و نرخ بهره آنها متفاوت است.البته هرچند مدت بیشتر باشد، نرخ بهره سالانه بیشتری به آن تعلق می‌گیرد. یکی از شاخص‌های مهم کارایی در بانکها ی تجاری، نرخ بهره پرداختی به سپرده پس انداز و مدت‌دار می‌باشد. دومین معیار برای ارزیابی کارایی بانکها، رشد سپرده‌های بانکی است. فعال بودن بانکها در جذب هرچه بیشتر پس‌اندازهای کوچک و بزرگ، کوتاه‌مدت و بلندمدت مردم نقش مهمی در توسعه اقتصادی جوامع دارد و انتظار می‌رود که یک نظام بانکی به طور پیوسته با رشد مثبت و قابل توجه سپرده‌ها مواجه باشد. علاوه بر نرخ سود سپرده‌ها که نقش اصلی در استقبال مردم از سپرده‌گذاری دارد، عوامل دیگری چون: تطابق عملیات بانکی با ارزش‌ها و اعتقادات پذیرفته شده مردم، اعتماد و اطمینان به عملکرد بانکها، سرعت عمل بانکها در ماموریت‌های محوله و برخورد شایسته با مشتریان تاثیر زیادی در جذب سپرده مشتریان دارد.[6]