حزب ملت ایران، داریوش فروهر، پان ایرانیسم، جبهه ملی، دكتر مصدق، محسن پزشكپور
نویسنده : محمد علی زندی
حزب ملت ایران از درون حزب پان ایرانیسم که در شهریور 1326 توسط محسن پزشکپور، حسنعلی صارم کلانی، علینقی عالیخانی، محمدرضا عاملی تهرانی و جواد تقی زاده تأسیس شده بود، بیرون آمد. در سال 1330، در اوج مبارزات ضد استعماری ملت ایران، با تغییراتی که در کادر رهبری حزب پان ایرانیسم به عمل آمد، داریوش فروهر، دانشجوی دانشکده حقوق، به عضویت کمیته موقت حزب انتخاب شد.
در دی ماه همان سال، محسن پزشکپور و محمدرضا عاملی تهرانی، با انشعاب از حزب، سازمان دیگری را به نام «حزب پان ایرانیست» تأسیس کردند.
داریوش فروهز نیز به دبیر کلی حزب ملت ایران انتخاب شد. دلیل این انشعاب نحوه موضع گیری در مقابل دولت دکتر مصدق بود. حزب پان ایرانیست پس از قیام سی‌ام تیر 1331 به طور علنی جانب شاه را گرفت؛ ولی، حزب ملت ایران با مصدق همراه شد و تا آخر از دولت او حمایت کرد. در کنگره سال 1340، عنوان پان ایرانیسم از برنامه حزب ملت ایران حذف گردید.[1]
مرامنامه حزب
حزب از کسانی تشکیل می‌گردد که برای ایجاد حکومتی بر پایه خواسته‌های تاریخی ایرانیان گرد آمده‌اند؛
1- حزب دارای جهان بینی ناسیونالیستی است و برای دست یافتن به استقلال کامل کشور سرسختانه می‌کوشد؛
2- حزب هر گونه استعمار را دشمن می‌داند و از حق حاکمیت ملت‌ها در سراسر جهان پشتیبانی می‌کند؛
3- حزب خواستار فرهنگی است که با بهره برداری از پیشرفت‌های علمی جامعه بشری، بر شالوده فرهنگ باستانی ایران استوار گردد؛
4- حزب هوادار ملی کردن همه رشته‌های صنعتی و کشاورزی است و می‌خواهد وسیله‌‌های تولید و توزیع، به مالکیت همگانی در آید و به دست دولت اداره شود؛
5- حزب، اقتصاد آزاد را برای کشور زیان آور می‌داند و خواستار برقراری رژیم اقتصاد برنامه‌ای می‌باشد؛
6- حزب خواستار گسترش کامل بیمه‌های اجتماعی است و بهداشت و آموزش و پرورش رایگان را حق همه فرزندان کشور می داند؛
7- حزب برای استواری بنیان خانواده، خواستار ایجاد برابری‌های لازم در حقوق مدنی زنان و مردان می‌باشد.[2]
فعالیت‌های حزب قبل از انقلاب
افراد حزب ملت ایران، که بیشتر آنها دانشجویان دانشگاه تهران و جوانان تحصیل کرده بودند، در دوران حکومت مصدق از دستاوردهای نهضت ملی ایران پاسداری می کردند ؛ در قیام 30 تیر 1331 و توطئه 19 اسفند نیز با تظاهرات وسیع خود در پشتیبانی از دولت مصدق، همواره در صحنه حضور داشتند.
روز 28 مرداد 1332، تنها عنصر ملی بودند که با اوباش مزدور بیگانه در میدان بهارستان ستیز کردند. در اواخر شهریور سال 1333، تظاهراتی بر علیه قرارداد کنسرسیوم (امینی – پیج) انجام شد که حزب ملت ایران در آن شرکت فعال داشت.
حزب ملت ایران پس از کوتای مرداد ماه، همچنان در سنگر مبارزه علیه رژیم کودتا باقی ماند و با نهضت مقاومت ملی همکاری کرد. پس از تشکیل جبهه ملی دوم، فروهر به عضویت شورای مرکزی انتخاب شد. همچنین حزب ملت ایران در ایجاد جبهه ملی سوم (1344) نقش مهمی داشت. در فروردین 1348، به دنبال شناسایی استقلال بحرین از سوی دولت ایران، حزب ملت ایران، طی یک بیانیه‌ای مخالفت خود را با این امر اعلام کرد که بلافاصله داریوش فروهر دستگیر شد.
در سال 56 در آستانه انقلاب، با تأسیس جبهه ملی چهارم، در قالب این جبهه به فعالیت پرداخت، این جبهه در اموری مثل مبارزه سیاسی، انتشار بیانیه و تکثیر پیام‌های امام خمینی، نقش مهمی ایفا کرد و همکاری گسترده‌ای با دیگر گروههای انقلابی ضد رژیم داشت. به طور کلی حزب ملت ایران، در سال‌های پس از کودتا تا انقلاب 1357، به مبارزه قهرآمیز خود با رژیم شاه ادامه داد، به طوری که رهبر آن، داریوش فروهر 14 بار به زندان افتاد.[3]
فعالیت حزب بعد از انقلاب
در اوایل سال 1357 دبیر کل حزب (فروهر) به همکاری با مهندس بازرگان پرداخت و به همین دلیل به پاریس رفت و همراه دیگر همراهان امام به تهران آمد و در کابینه بازرگان به سمت وزیر کار و امور اجتماعی منصوب شد و پس از آنکه سمت وزارت کار را از دست داد، مدتی به عنوان وزیر مشاور در دولت باقی ماند. در اولین دوره انتخابات ریاست جمهوری، فروهر خود را کاندیدا نمود که توفیقی حاصل نکرد.[4]
پس از استعفای دولت موقت و حوادث سال 1360 فعالیت حزب دچار رکود شد به نحوی که فعالیت این گروه به جلسات مقطعی و اظهار نظر در مورد مسائل سیاسی کشور و انتشار بیانیه‌های مختلف محدود شد. پس از روی کار آمدن دولت اصلاحات (1376) فضای باز سیاسی برای فعالیت احزاب تا حدودی شکل گرفت و حزب ملت ایران نیز فعالیت خود را به طور نسبی افزایش داد؛ اما، با ترور داریوش فروهر وهمسرش دوباره فعالیت حزب محدود شد و تا کنون فعالیت حزب به صورت جلسات مقطعی، اظهار نظر در مورد مسائل سیاسی کشور و انتشار بیانیه‌های مختلف، ادامه پیدا کرده است.