24 آبان 1393, 14:5
نویسنده : عباس ميرزايي
كلمات كليدي : معتزله، مرداريه، عيسي بن صبيح، مردار، ابوموسي
مرداریه یکی از فرقههای کلامی اهلسنت با گرایش معتزلی است.آنان به پیروان عیسی بن صبیح معروف به ابو موسی مردار گفته میشود.مردار با رفع میم کلمهای فارسی است که به ظاهر از روی طعن بر عیسی بن صبیح گزاردهاند.[1]برخی نیز در مقام بیان تعبیر محترمانه برای مردار آن را از ریشه «زیارة»از باب «افتعال»دانستهاند.[2]گفتنی است «مردار»با کلماتی مشابه مانند «مزدار»[3]، «مرداز»[4] و «مدرار»[5] نیز در منابع مختلف نقل شدهاست.
درباره زمان و محل تولد، نسب و خاندان ابوموسی اطلاعاتی در دسترس نیست جز آن که برخی براساس لقب او «مردار»حدس زدهاند که اصلیتی فارسی داشتهاست.[6] درباره زمان مرگ وی نیز گفته شده او در سال 226 در بغداد از دنیا رفت.[7]
ابوموسی مردار از متکلمانی نامی کلام عقلگرایی اهل سنت به شمار میرود.[8]او از لحاظ علمی در جایگاه والایی قرار داشته به گونهای که از حذاق معتزله[9] و اکابر[10] آنان معرفی شدهاست. تراجم نگاران ابوموسی را فردی زاهد و عابد که به راهب معتزلیان مشهور شده شناساندهاند.[11] حسن خلق، خوش رفتار با مردم، با ادب، اهل عدالت و انفاق، از دیگر ویژگیهای گفته شده برای اوست.[12] ابوموسی نزد مامون (198-218ق) نیز دارای جایگاهی والا بوده به گونهای که در وصف ابوموسی نزد او اشعاری خوانده شدهاست.[13] ابوالهذیل العلاف (م. 235ق) از معتزلیان هم عصر او به مجلس ابوموسی میرفت و تعریف و تمجیدهای فراوانی از او کرده است.[14]ابوموسی درباره نزدیک شدن به سلاطین و خلفاء عقیده داشت که این باعث کفر، و شخص از ارث بردن و ارث گذاشتن محروم میشود.[15] این در حالی بود که پیشنیان او از معتزلیان چنین شخصی را فاسق میدانستند.[16]
از اساتید ابوموسی مردار فقط به بشر بن معتمر (م. 210 ق.) اشاره شدهاست.[17] او نیز از بزرگان و اندیشمندان مشهور معتزلی است.[18] جعفر بن مبشر (م. 234 ق.)، جعفر بن حرب (م. 236 ق.)[19] نیز از شاگردان مبرّز ابوموسی هستند که در این میان میتوان به ابوذر محمد بن سوید[20] و ابومجاله احمد بن حسین بغدادی[21] هم اشاره کرد. گفتنی ابوعمران موسی بن رقاشی نیز به مجلس درس او میرفتهاست.[22] ابوموسی هم چنین از مصاحبان ابوجعفر محمد بن عبدالله اسکافی (م. 240 ق.) و عیسی بن هیثم به شمار میرفته است.[23]
ابوموسی مردار از طبقه هفتم معتزلیان به شمار میرود.[24]تلاشهای علمی او بعد از هجرت به بغداد به گونهای بود که او را عامل ترویج تفکر اعتزال مدرسه بغداد در بغداد دانستهاند.[25] او با بسیاری از معتزلیان هم عصر خود مناظراتی داشته که میتوان به مناظره وی با ابوالهذیل علاف (م. 227 ق.) و ابوعثمان عمر بن بحر جاحظ (م. 255 ق.) ابراهم بن سیار نظام (م. 221 یا 231 ق.)، ثمامة بن اشرس (م. 213 ق.) و علی اسواری (م. بعد از 200 ق.) اشاره کرد.[26] او در ضمن مباحث در موضوعات مختلف ابوالهذیل علاف، بشر بن معتمر و نظام را تکفیر کردهاست.[27]
ابوموسی مردار به شاگردان خود توصیه میکرد «دوستی بین ما به دیدار با یک دیگر نیست، بلکه دوستی هنگامی است که در اندیشه متفق باشیم.»[28] ابوموسی مردار نسبت به مخالفین علمی خود بسیار سخت میگرفت و به آسانی آنان را متهم به تکفیر مینمود[29] به گونهای که درباره او گفته شده «غلا فی التکفیر» در تکفیر دیگران بسیار افراطی عمل میکردهاست.[30] تا آن جا که وقتی از او درباره متکلمان سئوال شد وی همه آنان را مورد مذمت قرار داد.[31]
ابوموسی در پاسخ به این مطلب که با این رویکرد بهشتی که به پهنای آسمانها و زمین است به جز تو و برخی از پیروانت کسی بدان راه نخواهد یافت. سکوت کرد و باز ماند.[32] شایسته ذکر است که برخی از معتزلیان نیز ابوموسی را به خاطر آراءاش تکفیر کردهاند.[33]
ابوموسی مردار از متکلمان معتزلی پرکار به شمار میرود که آثار بسیاری از خود برجای گذاشتهاست.فهرست نویسان وی را در شمار مولفین مشهور کلام معتزلی نام کردهاند.[34]او آثاری بسیاری بر ردّ عقاید دیگر گروهها نگاشتهاست.ابوموسی بر تنی چند از معتزلیان مانند نجار، ثمامة بن اشرس، شحام، نظام، و برخی از معتزلیان بصری ردیه نوشته است.او بر گروههایی مانند اهل جبر، ملحدین، جهمیان و اصحاب اجتهاد و الرای آثاری نیز داشتهاست.همچنان که بر برخی از اهل کتاب مانند نصرانیان و افراد آنان مانند ابن قرده نصرانی نقدیه نوشته است.[35]
افزون بر این ردیهها و نقضیهها، آثاری دیگر نیز میتوان برای ابوموسی نام آورد که به برخی از آنان اشاره میشود. کتاب التوحید، کتاب العدل، کتاب اللطف، کتاب التعدیل و التجویز، کتاب اصولالدین، کتاب کلام اهلالعلم و اهلالجهل، کتاب التعلیم، کتاب فنونالکلام، کتابالدیانة، کتابالتوبة، کتابالاقتصاد، کتاب اخبارالقرآن، کتاب المسترشدین، کتاب من قال بتعذیبالاطفال، کتاب خلقالقرآن، کتاب المسائل و الجوابات.[36] گفتنی است هیچ یک از آثار ابوموسی مردار بر جای نمانده است.
کتابخانه هادی
پژوهه تبلیغ
ارتباطات دینی
اطلاع رسانی
فرهیختگان