صفات واجب بالذات

كلمات كليدي : واجب الوجود بالذات،‌ بساطت،‌ ماهیت،‌ وحدت،‌ صفات كمال

واجب الوجود بالذات موجودی است که هستی برای آن ضروری می‌باشد از دیدگاه فلاسفه ضرورت چنین موجودی سرمنشاء صفات وخصوصیات کمالی است که درسایر موجودات امکانی یافت نمی‌شود دراینجا به مهمترین این صفات اشاره می‌شود.

ماهیت نداشتن واجب

ماهیت عبارت است از چیستی هر موجود که به واسطه آن از موجودات دیگر متمایز می‌باشد؛موجودات امکانی دارای دو جهت چیستی و هستی می‌باشند. به عنوان مثال انسان چیستی مخصوص به خود دارد که غیر از هستی آن است و تفاوت انسان با دیگر موجودات در چیستی او می‌باشد. حال سوال این است که آیا واجب بالذات نیز یک چیستی غیر از هستی‌اش دارد؟

فلاسفه معتقدند ذات واجب،‌ وجود محض است و چیستی (ماهیت) ندارد. البته در کتاب‌های فلسفی از ماهیت نداشتن واجب چنین تعبیر آورده می‌شود که «ماهیت واجب، همان وجود اوست» که مقصود‌شان نفی ماهیت از واجب است.

دلیل

امکان،‌ لازمه هر ماهیتی است زیرا اگر ماهیتی ممکن نباشد یا باید واجب باشد و یا ممتنع و در نتیجه یا موجود خواهدبود و یا معدوم، ‌در حالی‌که ماهیت در ذات خود و با قطع نظر از هر چیز دیگر (من حیث هی) نه موجود است و نه معدوم. بنابراین هر ماهیتی ملازم با امکان است و اگر موجودی ممکن نباشد (واجب باشد) ماهیت نخواهد داشت (عکس نقیض).

بساطت واجب

گفته شد که واجب بالذات ماهیت ندارد بنابراین جنس و فصل که اجزاء تشکیل دهنده هر ماهیتی است،‌ نیز نخواهد داشت و همچنین دارای ماده و صورت نیز نخواهد بود زیرا ماده و صورت همان جنس و فصل خارجی هستند و همین‌طور اجزاء مقداری (کمیت) نیز نخواهد داشت زیرا کم از عوارض جسم است و جسم نیز متشکل از ماده و صورت می‌باشد و چنان‌که گفته شد واجب ماده و صورت ندارد. حاصل سخن این‌که واجب بالذات نه اجزاء عقلی دارد (جنس و فصل) و نه اجزاء خارجی (‌ماده و صورت) و نه اجزاء مقداری (کمّ)؛ بنابر این بسیط محض است و هیچ جزئی ندارد.

یکی بودن واجب

واجب بالذات تنها یک مصداق در عالم خارج دارد و اصلاً‌ دو مصداق نمی‌تواند داشته باشد زیرا چنان‌که گفته شد واجب بالذات بسیط محض است و هیچ‌گونه جزئی ندارد و تحقق دو موجود بسیط محض،‌ محال عقلی است؛ توضیح این‌که اگر فرض کنیم دو واجب بالذات موجود باشد باید هر کدام از این دو واجب غیر از وجوب وجود که مشترک بین آن‌هاست،‌ حداقل یک خصوصیتی داشته باشند که دیگری ندارد تا بدین‌وسیله دوئیت بین آن‌ها محقق شود (زیرا اگر دو موجود از همه جهات دقیقا ‌عین هم باشند دیگر دو تا نخواهند بود) و در نتیجه هر واجبی مرکب از دو چیز باشد:

1- وجوب وجود؛

2- خصوصیت مخصوص به هر یک؛

درحالی‌که این مطلب با بساطت واجب منافات دارد. بنابراین تنها یک موجود واجب بالذات در عالم هستی موجود است.

دارا بودن تمام صفات کمال

واجب بالذات، در بردارنده تمام صفات کمالی مانند علم و قدرت و اراده و... است، زیرا:

1ـ هر کمال وجودی که در موجودات امکانی دیده می‌شود. معلول ذات واجب هستند و چون معطی شئ نمی‌تواند فاقد آن شئ باشد، ‌بنابراین ذات واجب باید تمام آن صفات کمال را داشته باشد.

2ـ چنان‌که گفته شد واجب بالذات بسیط محض است و موجود بسیط، کمالات تمامی اشیاء را دارا است.