ترکیب طبیعی

كلمات كليدي : تركيب، تركيب حقيقي، تركيب اعتباري، تركيب عقلي، تركيب خارجي، تركيب انضمامي و اتحادي

نویسنده : مسعود اسماعيلي

ترکیب که در فلسفه به معنیِ «یکی شدنِ چند چیز» یا «تألیف یک کل از اجزاء» دارای اقسامی است: ترکیب دارای تقسیماتی است: 1) حقیقی و غیر حقیقی؛[1] 2) عقلی و خارجی؛[2] 3) انضمامی و اتحادی.[3]

ترکیب طبیعی در یک تعریف بسیار ساده، عبارت است از ترکیبی که بطور طبیعی در جهان مادی وجود دارد. روشن است که برای یافتن نمونه‌هایی از این ترکیب، باید به سراغ طبیعت و امور طبیعی رفت. مثلاً می‌توان چوب را یک ترکیب طبیعی دانست. اگر به این نمونه توجه کنیم درمی‌یابیم که در این ترکیب، با ذات واحدی روبرو هستیم ولذا یک وجود واحد، در ازایِ کلِّ مرکب قرار دارد و می‌توان گفت که مرکب، دارای وجود و ذات واحدی است. نمونه‌های دیگر ترکیب طبیعی، نظیرِ آب، نمک و درخت، همین ویژگی را دارند. از این رو باید گفت ترکیب طبیعی، ترکیبی حقیقی است که در آن، مرکب دارای وجود و ذاتی واحد است.[4]

اساساً ترکیب ماده و صورت را ـ که در اثرِ آن یک نوعِ مادی یا طبیعی مانند درخت پدید می‌آید ـ در فلسفه ترکیب طبیعی می‌دانند. بدین ترتیب باید ترکیب بدن و روح (نفس) را در موجودی مانند انسان نیز ترکیبی طبیعی دانست.[5]

اما برخی از ترکیبهای طبیعی هستند که اجزاء آن با یکدیگر ذات و وجود واحدی را تشکیل نمی‌دهند. نظیر ترکیب دو جزء یا دو عضوِ بدن حیوانی با یکدیگر؛ که هرچند این اعضاء، بطور طبیعی در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند، اما ذات و وجود واحدی ندارند ولذا ترکیب طبیعیِ اصطلاحی محسوب نمی‌شوند. این ترکیب را ترکیب طبیعیِ بالعرض می‌نامند در مقابل ترکیب طبیعیِ یادشده (ترکیب طبیعی اصطلاحی) که ترکیب بالذات می‌باشد.[6]

طبق نظر ملاصدرا در موردِ ترکیب انضمامی، ترکیب طبیعیِ اصطلاحی نمی‌تواند ترکیب انضمامی باشد؛[7] زیرا در ترکیب طبیعی باذات واحدی روبرو هستیم؛ در حالی که در ترکیب انضمامی، مرکبْ ذاتِ واحدی ندارد؛[8] بلکه ترکیبِ انضمامی یا ترکیبِ صناعی است، مثل ترکیب خانه از مصالح ساختمانی یا ترکیبِ فرضی است مانندِ ترکیبِ یک لشکر از سربازان و یا ترکیب طبیعیِ بالعرض است. درنتیجه باید ترکیب طبیعی را ترکیب اتحادی دانست.[9]