كلمات كليدي : معجزه، خارق عادت، اعجاز قرآن، سحر
نویسنده : حميدرضا قرباني مبين
معنای لغوی:
معجزه از ماده عجز به معنای ضعف و ناتوانی[1]است. و اسم فاعل از باب افعال است.
اعجز به معنای عاجز و ناتوان کرد، اسم فاعلِِ آن «معجز» به معنای خالقِ عجز و ناتوان کننده است.
معنای اصطلاحی
خواجه نصیر طوسی در تعریف معجزه می‌گوید: «ثبوت ما لیس بمعتاد او نفی ما هو معتاد مع خرق العادة و مطابقة الدعوی».[2]
یعنی: اثبات آن چه که عادی نباشد و یا نفی چیزی که عادی است در صورتی که خارق عادت باشد و با ادّعا نیز مطابقت کند.
علامه طباطبایی می‌گوید: معجزه یعنی امری که خارق عادت باشد، و دلالت کند بر اینکه عاملی غیر طبیعی و از ما وراء طبیعت و بیرون از نشئه ماده در آن دست داشته است، البته معجزه باین معنا را قرآن قبول دارد، نه بمعنای امری که ضرورت عقل را باطل سازد.[3]
ارتباط معنای لغوی و اصطلاحی معجزه، که در اصطلاح به معنای عمل خارق العاده به کار می‌رود در معنای حقیقی و وصفیِ اسم فاعل، استعمال نمی‌شود بلکه مقصود از آن، خود فعل و سببی است که دیگران از انجام آن عاجزند و پیامبران آنها را برای اثبات نبوّت خود می‌آورند به عبارت دیگر معنای سببی معجزه منظور شده است که در اصطلاح از آن به تسمیة الشی‌ء باسم مسببّه تعبیر می‌شود.
[4]
فرق معجزه و وقایع عادی
تنها فرقی که میان روش عادت با معجزه خارقِ عادت، هست، این است که اسباب مادی برای پدید آوردن آن گونه حوادث، در جلو چشم ما، اثر می‌گذارند، و ما روابط مخصوصی که آن اسباب با آن حوادث دارند، و نیز شرایط زمانی و مکانی مخصوصش را می‌بینیم، ولی این امور را در معجزات نمی‌بینیم، و دیگر اینکه در حوادث طبیعی اسباب، اثر خود را بتدریج می‌بخشند، و در معجزه آنی و فوری اثر می‌گذارند.[5]
فرق معجزه و سحر
- معجزه بر خلاف سحر از طریق تعلیم و تعلّم به دست نمی‌آید.
- معجزه بر خلاف سحر، قابل معارضه نیست.
- در سحر بر خلاف معجزه تحدّی و به مقابله طلبیدن نیست.
- بر خلاف معجزات، سحرهای متعدد در نوع و جنس شبیه یکدیگرند زیرا در نتیجه تعلیم آموخته می‌شوند.
- در معجزه بر خلاف سحر اهداف، الهی است.
- اصحاب معجزه بر خلاف اصحاب سحر، مزیّن به کمالات و اخلاق انسانی هستند.[6]
اعجاز قرآن
قرآن قطعاً معجزه‌ای است که، کسی قادر نیست مثلِ آن و یا حتی آیه‌ای از آیاتِ آن بیاورد چنانچه در قرآن می‌فرماید:
«وَإنْ کُنْتُمْ فیِ رَیْبٍ مِمَّا نَزَّلْنا عَلی عَبْدِنا فَأتُوا بِسُورَةٍ مِنْ مِثْلِهِ وَ ادْعُوا شُهَداءکُمْ مِنْ دُونِ اللهِ إنْ کُنْتُمْ صادِقِین».[7]
«و اگر درباره آنچه بر بنده خود [پیامبر] نازل کرده‌ایم شک و تردید دارید، (دست کم) یک سوره همانند آن بیاورید و گواهان خود را – غیر خدا – برای این کار، فرا خوانید اگر راست می‌گویید!»
وجوه اعجاز قرآن
- اعجاز علمیِ قرآن.
- اعجاز از این جهت که قرآن بر کسی نازل شد که امّی و درس نخوانده بود.
- اعجاز قرآن، از جهت خبر دادن از غیب.
- اعجاز قرآن به این که در آن اختلافی یافت نمی‌شود.
- اعجاز در بلاغت قرآن.[8]