كلمات كليدي : سينرژي، همافزايي، همنيروزايي، اثر مضاعف، فعاليت گروهي، سازمان، گروه سنجي
نویسنده : رضا ابروش
کنش)اثر( دو یا چند ماده بر یکدیگر که نتیجه آن از جمع اثراتِ یکایک آن مواد بیشتر باشد، را هم‌افزائی یا سینرژی(synergy)می‌گویند.[1]
واژه هم‌افزائی در فرهنگِ اصطلاحات مدیریتی دارای معانی بسیاری است. مهمترین این معانی عبارتند از : هم‌کوشی، هم‌نیروزائی، همیاری، فعالیت مشترک توأم با همکاری توسط دو یا چند نفر که در نهایت بسیار با ارزش‌تر از فعالیت‌های فردی و مستقل است.[2] اثر مضاعف، هم‌کنشی و خاصیت فزونی نیز از معانی واژه هم‌افزائی است؛ که برخی به آن اشاره کرده‌اند.[3]
فرآیند پدیده هم‌افزائی، از مباحثی است که در حوزه‌های مختلف قابل بررسی است؛ زیرا نه تنها در علوم رفتاری و انسانی؛ بلکه این خاصیت، در حوزه‌های زیستی و سایر پدیده‌های طبیعی نیز به اشکال مختلف وجود دارد. در علوم پزشکی و یا دارویی موادی را می‌شناسیم که هرگاه با هم ترکیب می‌شوند دارای توانی تصاعدی می‌شوند و اثرشان، بیش از توان عددی آنها در شرایط مصرف غیر ترکیبی است.
با توجه به اینکه، سینرژی پدیده‌ای است که باعث تشدید اثر می‌شود، در حوزه مطالعات مدیریت و سازمان نیز برای بیانِ اثرِ فعالیتِ گروهی و افزایش بازده کارِ گروهی نسبت به فعالیت‌های فردی و مستقل، از این واژه استفاده می‌شود و بیان می‌دارد؛ که «گروههـا، استعداد هم‌نیروزائی را فراهم می‌آورند و بیش از جمع توانائی‌هـای تک‌تک اعضای خود کار انجام می‌دهند».[4] به عبارت دیگر، جمع کل از جمع اجزای آن بیشتر می‌شود. برخی آن را اینگونه نمایش می‌دهند که 5=2+2، یا بیشتر از 5. فرآیندی که اینگونه افزایش نیرو را در موقعیت‌های فوق و شرایط مشابه توجیه می‌کند، تحت عنوان هم‌نیروزائی نام برده شده است.
در بسیاری مواقع رفتاری از یک فرد هنگام بودن در گروه، سر می‌زند، که در تنهایی هرگز اتفاق نمی‌افتد. این تغییر رفتار، هرگاه با انرژی مضاعف همراه باشد هم‌افزائی یا سینرژی محقق می‌گردد. علت آن را نمی‌توان صرفاً با تعداد و کثرت جمعیت توجیه کرد.
در اواخر سال 1920م، یک روان‌شناس آلمانی در صدد برآمد تا پدیده هم‌افزائی را در طناب‌کشی گروهی آزمایش کند. نخستین آزمایشهای او در خصوص پدیده هم‌افزائی انتظاراتش را تائید نکرد؛ ولی در اثر تکرار آزمایش‌ها، دستاوردهای او پیرامون پدیده هم‌افزائی، به اثبات رسید و به نتایج قابل توجهی دست پیدا کرد.[5]
ژاکوب لوی مورنو که از واضعین علم گروه‌سنجی است، معتقد است؛ که واقعیت زندگی انسان، جنبه کنش و واکنش میان افراد را پیدا می‌کند و آنچه که حاصل این تعاملات اجتماعی و روابط بین فردی است، نتایجی به بار می‌آورد که از جمله آنها، هم‌افزائی می‌باشد.[6]
شرایط و عوامل بروز و ظهور هم‌افزائی:
1. داشتن هدف مشترک؛[7]
2. وجود تعامل و داشتن هویت ارزشی و فرهنگی مشترک؛[8]
3. ویژگیهای خاصی که قوانین اجتماعی گروه را تعیین می‌کنند؛[9]
4. ساخت هیجانی گروه؛[10]
5. برخی از پژوهشگران منبع این انرژی عظیمی که در گروه به وجود می‌آید را روح ناشی از تعاملات و واکنشهای رو به تصاعدی می‌دانند که بر اثر وحدت نظر و اشتراک در یک هدف واحد مرتباً افزایش می‌یابد و نتایجی به بار می‌آورد که افراد در تنهایی هرگز قادر به انجام آن نیستند؛[11]
6. انسجام گروهی؛ تحقیقات نشان می‌دهد، گروه‌هائی که از انسجام بیشتری برخوردارند، اثر بخش‌تر می‌باشند.[12] و انسجام گروهی می‌تواند علت وجود هم افزائی در میان اعضای گروه گردد.
هم‌افزائی علاوه بر نمودهای مشهود، آنگاه که با ارزشها و اعتقادات و باورهای صحیح یا ناصحیح ترکیب شود، می‌تواند علاوه بر اینکه بسیار مثبت و مفید باشد، در عین حال خطرناک و بسیار ناراحت‌کننده باشد که گاهی حتی در انتساب آن به حیطه‌های رفتارهای انسانی غیر قابل تصور می‌شود.
علم روانشناسی و رفتار سازمانی امروزه از خصوصیت و پدیده هم‌افزائی بهره فراوانی برده و برای تشریح و تبیین اثرِ کارِ گروهی از این واژه استفاده می‌کند.