کلام اهل حدیث

حنابله واهل حدیث (راه تعبّد وتسلیم) درباره کسب معارف می‌گویند:

«مسائل الهی همه آسمانی است وخبر آسمانی را منحصراً از خود آسمان باید شنید. ما دربارۀ خداوند و صفات ثبوتیه وسلبیّۀ او واینکه چه صفتی را می‌توان به او نسبت داد وچه صفتی را نتوان به او نسبت داد چیزی نمی‌دانیم ونمی‌توانیم بفهمیم خداوند خواب وبیداری دارد یا نه؟ حرکت وانتقال دارد یا نه؟ امثال این‌ها مجهولاتی است برای بشر وجز از راه خبر آسمانی نباید عقیده‌ای در این گونه مسائل اتّخاذ کرد، چون وچرایی در این گونه مسائل از نظر اسلامی بدعت وحرام است»

اما با مراجعه به سیرۀ رسول اکرم (ص) واهل بیت (ع) می‌یابیم که هیچ گاه چنین روشی نداشته وآن را نمی‌پسندیدند وسؤال در پیرامون اصلی‌ترین مسائل الهی را بر علت وحرام نمی‌دانستند بلکه با کمال خونسردی آن را پاسخ می‌دادند وحتی مردم را ترغیب وتشویق به سؤال وفهم مسائل دینشان می‌کردند.

ثانیاً: عقل که خدای آسمان در سرشت این موجود زمینی به نام انسان نهاده یک عنصر آسمانی است نه زمینی. بنابراین مانعی ندارد که پاره‌ای از حقایق آسمانی با این نیروی آسمانی قابل تحقیق باشد.

اینکه در دین اسلام، تقلید در اصول دین جایز نیست ومنحصراً از راه تحقیق واستدلال باید تحصیل شود دلیل بارزی است بر اینکه اسلام مسائل آسمانی را در حدود اصول دین برای عقل انسان قابل تحقیق می‌داند.

مطالب و مسائلی که از منبع وحی القاء می‌شود دو گونه است: برخی از آنها یک سلسله دستورالعمل‌هاست که باید بر آنها عمل شود تا نتیجه‌ای که از آنها در نظر است حاصل گردد. در این گونه مسائل درک ومعرفت، تأثیر زیادی ندارد. هدف ومنظور در این مسائل عمل است نه معرفت. تعبد وتسلیم مربوط به این گونه مسائل است.

برخی دیگر یک سلسله مسائل نظری واعتقادی است مربوط به خداوند وصفات ثبوتیه وسلبیّه او که یک سلسله مسائل نظری است. اگر این مسائل برای عقل بشر قابل فهم ودرک نیست در طرح اینها چه سودی است؟ مثل این که معلمی بر سر کلاس اول ابتدائی مسائل در حدّ دورۀ دانشگاه را طرح کند واز کودکان درخواست کند که آنچه من می‌گویم گرچه شما نمی‌فهمید ولی بپذیرید.

همچنین در خود قرآن به سبک استدلالی وبرهانی به برخی مطالب استدلال شده است از قبیل:

« لَوْ کَانَ فِیهِمَا آلِهَةٌ إِلَّا اللَّهُ لَفَسَدَتَا » (انبیاء/22)