فلسفه وضو

درس هفتم

بىگمان، وضو داراى دو فايده روشن است: فايده بهداشتى و فايده اخلاقى و معنوى. از نظر بهداشتى، شستن صورت و دستها، آن هم پنج بار و يا دست كم سه بار در شبانه روز اثرى بسيار سازنده در پاكى بدن دارد. مسح سر و روى پاها، كه شرط آن رسيدن آب به موها يا پوست است، سبب مىشود كه اين اعضا را نيز پاكيزه بداريم. قرآن درباره فلسفه وضو مىفرمايد:

ما يُرِيدُ اللّهُ لِـيَجْعَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ حَرَج وَلكِنْ يُرِيدُ لِيُطَهِّرَكُمْ [1]

خداوند ]با برنامه وضو و غسل[ نمىخواهد سختى را براى شما پديد آورد، بلكه مىخواهد شما را پاك سازد.

امام رضا(عليه السلام) مىفرمايد:

إِنّما اُمِرَ بِالْوَضُوء وَبُدِأ بهِ لِأَن يَكُون الْعَبدُ طاهِراً إَذا قامَ بَيْنَ يَدَىِ الْجَبّار عِنْدَ مُناجاتِهِ إِيّاه مُطيعاً لَهُ فيما أَمَرَه نَقِيّاً من الأَدْناس والنّجاسَة مَعَ ما فيهِ مِن ذَهابِ الكَسل وَ طَردِ النُّعاسِ وَ تَزْكِيةِ الْفُؤادِ لِلْقِيام بَينَ يَدَىِ الجَبّارِ [2]

خداوند واجب فرموده است بندگانش وضو گيرند و نماز را با آن آغاز كنند تا در پيشگاهش پاكيزه و فرمانبردار باشند و از آلودگىها و نجاسات پيراسته گردند. افزون بر اين، وضو موجب از ميان رفتن كسالت و افسردگى مىشود و قلب آدمى را براى بازيافتن در حضور خداى جبّار پاك مىسازد.

اقسام وضو

الف) وضو ترتيبى

در وضوى ترتيبى واجب است ابتدا صورت را بشويد و سپس دستها را از آرنج تا سر انگشتان دست و بعد جلوى سر و روى پاها را مسح كند. [3]

ب) وضوى ارتماسى

وضوى ارتماسى آن است كه انسان صورت و دستها را به قصد وضو در آب فرو بَرَد و يا به قصد وضو از آب بيرون آوَرَد.

ج) وضوى جَبيرهاى

تعريف جبيره

دارويى كه بر زخم مىگذارند و چيزى كه با آن زخم را مىبندند، «جبيره» نام دارد.

 كسى كه بر اعضاى وضويش، زخم يا شكستگى است، اگر بتواند به طور معمول وضو بگيرد، بايد چنين كند; مانند موارد زير: [4]

ـ روى زخم باز است و آب براى آن ضرر ندارد.

ـ روى زخم بسته است، ولى باز كردنش ممكن است و آب برايش ضرر ندارد.

چنانچه زخم بر صورت يا دستهاست و روى آن باز است و آب ريختن بر آن ضرر دارد، اگر اطراف آن را بشويد كافى است. [5]

اگر زخم يا شكستگى در جلوى سر يا روى پاهاست (محل مسح) و روى آن باز است، چنانچه نتواند آن را مسح كند، بايد پارچهاى پاك روى آن بگذارد و روى پارچه را با رطوبت آب وضو، كه در دست مانده است، مسح كند. [6]

چگونگى وضوى جبيرهاى

در وضوى جبيرهاى، بايد جاهايى را كه شستن يا مسح آن امكان دارد، به طور معمول بشوييم يا مسح كنيم و مواردى كه امكان ندارد، بايد دست تر بر جبيره بكشيم.

چند مسئله

1. اگر جبيره بيش از حد معمول اطراف زخم را پوشانيده باشد و برداشتناش ممكن نباشد، بايد وضوى جبيرهاى به جاى آورد و بنابر احتياط واجب تيمّم نيز انجام دهد. [7]
2. كسى كه نمىداند وظيفهاش وضوى جبيره است يا تيمّم، بنابر احتياط واجب بايد هر دو را انجام دهد.
3. اگر جبيره تمام صورت يا تمام يكى از دستها را فرا گرفته است، وضوى جبيرهاى كافى است. [8]
4. كسى كه در كف دست و انگشتهايش جبيره دارد و در هنگام وضو، دست تر بر آن كشيده است، مىتواند سر و پا را با همان رطوبت مسح كند، يا از جاهاى ديگر وضو رطوبت بگيرد. [9]
5. اگر در صورت و دستها چند جبيره باشد، بايد ميان آنها را بشويد و اگر جبيرهها در سر يا روى پاها هستند، بايد ميان آنها را مسح كند و در جاهايى كه جبيره است، بايد به دستور جبيره عمل كند. [10]

برخى از شرايط وضو

وضو با شرايطى كه خواهد آمد، صحيح است و با از ميان رفتن هريك از آنها، باطل است.

1. آب وضو پاك باشد.

2. آب وضو مباح باشد.

3. آب وضو مطلق باشد. (مضاف نباشد)

4. ظرف آب وضو غصبى نباشد.

5. مانعى از رسيدن آب در اعضاى وضو نباشد.

6. كارهاى وضو به ترتيب انجام شود.

7. رعايت موالات (ميان اعمال وضو فاصله نيفتد).

8. شخصاً انجام دهد و از ديگرى كمك نگيرد.

9. استعمال آب براى او مانعى نداشته باشد.

10. با قصد قربت وضو بگيرد. (ريا نكند).

احكام وضو

1. كسى كه مىداند اگر وضو بگيرد بيمار مىشود و يا مىترسد بيمار شود، بايد تيمم كند و اگر وضو بگيرد، باطل است. ولى اگر نداند كه آب براى او زيان دارد و وضو بگيرد و سپس بفهمد كه زيان داشته، وضويش صحيح است. [11]
2. وضو بايد به قصد قربت انجام شود; يعنى شخص، براى انجام فرمان خدا وضو بگيرد. [12]
3. لازم نيست نيّت را به زبان آورد، يا از قلب خود بگذراند، بلكه همين مقدار كه مىداند، وضو مىگيرد كافى است; به گونهاى كه اگر از او بپرسند، چه مىكنى؟ بگويد: وضو مىگيرم. [13]
4. چنانچه وقت نماز به قدرى تنگ است كه اگر وضو بگيرد، تمام نماز يا قسمتى از آن، پس از وقت خوانده مىشود، بايد تيمم كند. [14]
5. وضو گرفتن در دستشويىهايى كه آب آن به چاه توالت مىريزد، مانع ندارد. [15]
6. اگر شخص براى غرضى ـ مثلاً خواندن قرآن ـ وضو بگيرد و پس از وضو از آن قصد برگردد، وضو باطل نيست. [16]
7. وضو گرفتن بدين نيّت كه با وضو باشد، صحيح است و با همان وضو مىتواند نماز بخواند. [17]

1. سؤال: مداد بيرون چشم و ريمل در هنگام وضو چه حكمى دارد؟

پاسخ: براى وضو ريمل و مداد بيرون چشم اگر جرم داشته باشد بايد برطرف شود، ولى اگر مقدارى داخل چشم است، برطرف كردن آن لازم نيست. [18]

2. سؤال: آيا ماليدن كرم به دست و صورت مانع وضو مىشود؟

پاسخ: اگر به حدى باشد كه مانع رسيدن آب به پوست نباشد اشكال ندارد. [19]

3. سؤال: آيا رنگ مو و حنا و رنگ پوست ميوهها مانع وضو مىشود؟

پاسخ: رنگ بدون جرم مانع نيست. [20]

آنچه بايد برايش وضو گرفت:

1. براى نماز (جز نماز ميت);
2. براى طواف واجب كعبه;
3. براى رسانيدن جايى از بدن به نوشته قرآن و اسم خداوند. [21]

وضو چگونه باطل مىشود؟

1. خارج شدن ادرار يا مدفوع يا باد از انسان;
2. خواب، چنانچه گوش نشنود و چشم نبيند;
3. آنچه عقل را از بين مىبرد (مانند مستى و بيهوشى);
4. استحاضه زنان;
5. آنچه موجب غسل مىشود (مانند حيض، جنابت و مَسّ ميّت). [22]

سؤال: آيا ترشحات معمولى خانمها وضو را باطل مىكند؟

پاسخ: خير، مگر آن كه به منى و بول بودن آن يقين كند. [23]

محل وضوى بانوان

دختران و بانوان بايد دور از چشم نامحرمان وضو بگيرند و بايد از وضو گرفتن در محلهايى كه مردها آمد و شد دارند اجتناب كنند.

سؤال: وضو گرفتن دختر آنجا كه نامحرم او را ببيند چگونه است؟

پاسخ: نبايد آنجا وضو بگيرد، چنانچه بگيرد، وضو صحيح است ولى گناه كرده است. [24]