كلمات كليدي : قرآن پژوهي، تاريخ قرآن، اصحاب يمين، نامۀ اعمال، دست راست، قيامت، پاداش، فضائل
نویسنده : كاظم احمدزاده
"أصحاب" جمع صاحب و به معنی ملازم است و اصحاب یمین؛ یعنی سعادتمندان و اهل میمنت و بر این معنی همان سخن متعارف مردم عرب زبان است که یمین را به سعادت و شِمال را به شومی و بدیمنی تعبیر می‌کنند.[1] اصحاب یمین، مؤمنان درست کار در دنیا و دریافت کنندگان نامۀ عمل با دست راست در قیامت‌اند.[2]
تعبیرهای قرآن از اصحاب یمین:
1- أصحاب الیمین (واقعه/90)
2- أصحاب المیمنة (بلد/ 18)، کلمۀ میمنة از مادۀ «یمن» مقابل «شوم» است و معنایی برخلاف آن دارد یعنی أصحاب و دارندگان یمن و سعادت و در مقابل آنان أصحاب المشئمة (بلد/ 19) هستند که اصحاب و دارندگان شقاوت و شئامتند.[3]
3- کسی که نامۀ اعمالش به دست راستش داده شود:
«مَن أُوتی کِتابَهُ بیَمینِه » (انشقاق/7)
ویژگیهای أصحاب یمین در آخرت:
1- داده شدن نامه اعمال به دست راست أصحاب یمین:
«یَومَ نَدْعُوا کُلَّ اُناسٍ بإمامِهِمْ فَمَنْ اوتِیَ کِتابَهُ بِیَمینِهِ فَاُولئکَ یَقرَئونَ کِتابَهُمْ و لا یُظْلمُونَ فَتیلاً »
«(به یاد آورید) روزی را که هر گروهی را با پیشوایشان می‌خوانیم، کسانی که نامۀ عملشان به دست راستشان داده شود آن را (با شادی و سرور) می‌خوانند و بقدر رشتۀ شکاف هستۀ خرمایی به آنان ستم نمی‌شود.»
2- بازگشت شادمانۀ اصحاب یمین به سوی اهل خویش در قیامت پس ازحسابرسی آسان:
«فَأمّا مَنْ اُوتِیَ کِتابَهُ بِیَمینه فَسوفَ یُحاسَبُ حِساباً یَسیراً وَ یَنقَلِبُ إلی أهْله مسروراً » (انشقاق/ 7 و 8)
«پس کسی که نامۀ اعمالش به دست راستش داده شود بزودی حساب آسانی برای او می‌شود و خوشحال به اهل و خانواده‌اش باز می‌گردد »
پاداش أصحاب یمین:[4]
1- زندگی رضایت بخش:
«فَأمّا مَنْ اُوتِیَ کِتابَهُ بِیَمینِه...فَهُوَ فی عیشةٍ راضیةٍ » (حامة 19-21)
«پس آن که کارنامۀ او به دست راستش داده شود او در زندگانی پسندیده باشد »
2- بهشت عالی مرتبه:
«فی جنّةٍ عالیةٍ » (حاقه / 22)
«در بهشتی عالی »
3- غذای گوارا:
خوردنی و آشامیدنی گوارا و بدون آزار در بهشت، پاداش اعمال نیک دنیوی اصحاب یمین:
«کُلُوا و اشْرَبُوا هَنیئاً بِما اَسلَفتُم فی الاَیّامِ الخالیةِ » (حاقة/ 24)
«بخورید و بیاشامید، نوش و گوارا به پاداش آنچه در روزگار گذشته پیش فرستادید »
4- در دسترس بودن میوه‌های بهشتی برای اصحاب یمین:
«فی جَنّةٍ عالیةٍ، قُطُوفُها دانیةٌ »(حاقه/ 22 و 23)
«در بهشتی عالی که میوه‌هایش در دسترس است »
أصحاب یمین در هنگام مرگ:
اصحاب هنگامی که در آستانۀ مرگ قرار می‌گیرند، فرشتگان قبض روح،
سلام یارانشان را به آنان می‌رسانند.[5]
«وأمّا إنْ کانَ مِنْ أصحابِ الیَمین فَسَلام لَکَ مِنْ أصحابِ الیَمین » (واقعه/ 90 و 91)
«امّا اگر (محتضر) از اصحاب یمین باشد ( به او گفته می‌شود) سلام بر تو از سوی دوستانت که از أصحاب یمینید »
امام صادق (ع) در ذیل آیات فرموده است:
«هم شیعَتُنا ومُحِبّونا »
«آنان شیعیان و دوستداران ما هستند » [6]
فضائل اصحاب یمین در دنیا:[7]
1- آزاد کردن برده از صفات پسندیده اصحاب یمین:
«فکُّ رَقَبةٍ» (بلد/ 13) «آزاد کردن بنده‌ای »
2- اطعام به یتیم خویشاوند یا به بینوای خاک نشین در روزهای سخت وقحطی از خصوصیات أصحاب یمین:
«أوْ إطعامٌ فی یومٍ ذی مَسْغَبَةٍ، یَتیماً ذا مَقرَبَةٍ أوْ مِسکیناً ذا مَترَبَةٍ» (بلد/ 14 – 16)
«یا غذا دادن در روز گرسنگی، یتیمی از خویشاوندان، یا مستمندی خاک نشین را »
3- ایمان و توجیه به صبر:
«ثمّ کانَ مِنَ الّذینَ آمَنُوا وتَواصَوا بِالصَبْرِ...» (بلد/ 17)
«سپس از کسانی باشند که ایمان آورده و یکدیگر را به شکیبایی توجیه می‌کنند...»
4- توجیه به مهربانی:
«وَ تَواصَوا بالمَرحَمَةٍ» (بلد/ 17)
«یکدیگر را به رحمت توصیه می‌کنند »
5- یقین:
یقین اصحاب یمین به حسابرسی در قیامت پس از دریافت نامه عمل؛
«فَأَمّا مَنْ اُوتِیَ کِتابَهُ بِِیَمینِه فَیَقُولُ هاءُمُ اقْرَئوا کِتابَیهِ إنّی ظَنَنْتُ أنّی مُلافٍ حِسابِیَه»(حاقه/ 19 و 20)
«پس کسی که نامۀ اعمالش را به دست راستش دهند (از شدت شادی و مباهات) زیاد می‌زند که: (ای اهل شر!) نامه اعمال مرا بگیرید و بخوانید! من یقین داشتم که (قیامتی در کار است و) به حساب اعمالم می‌رسم!»
مصونیت اصحاب یمین:
اصحاب یمین از اسارت کردار خویش مصون و از بازخواست الهی در امانند:
«کُلُّ نفسٍ بِما کَسَبَتْ رَهینَةٌ إلّا أصحابَ الیمین» (مدثر/ 38 و 39)
«هر کسی در گرو اعمال خویش است مگر «اصحاب یمین»