كلمات كليدي : نزول دفعي، انزال، تنزيل، بيت المعمور
نزول در لغت به معنای"فرو افتادن" از بلندی است، «نَزَلَ عَن دابَتِه» یعنی از اسبش فرود آمد یا افتاد[1] و نزول دفعی در اصطلاح قرآن و علوم قرآن عبارت از نزول یکباره و جمعی قرآن، از سوی خداوند بر قلب پیامبر (ص) در شب قدر است.[2]
نزول دفعی قرآن در آیات
از کنار هم قرار دادن آیات ذیل؛
«شَهرُ رَمَضان الَّذی اُنِزلَ فیه القُرءان ...»[3]
«ماه رمضان، ماهی است که قرآن در آن نازل شده »
«إِنا اَنزَلناهُ فی لَیلَهٍ مُبارَکهٍ...»[4]
«ما آن را در شبی پر برکت نازل کردیم»
«إِنا اَنزَلناهُ فی لَیلَهٍ القَدرِ»[5]
«ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم»
به این نتیجه می رسیم که قرآن در یک شب نازل شده است.
از تدبر در آیات مربوط به نزول قرآن در شب قدر از ماه رمضان و تعبیر «انزال» در هر سه آیه در مقابل «تنزیل» بر می آید که منظور این آیات نزول دفعی قرآن است[6] و همچنین شاهد دیگر بر اینکه قرآن نزول دفعی دارد این است که در بعضی از آیات قرآن تعبیر به «انزال» و در بعضی دیگر تعبیر به «تنزیل» شده است، از پاره ای از متون لغت استفاده می شود که تنزیل معمولاً در مواردی گفته می شود که چیزی تدریجاً و به صورت پراکنده نازل شده، اما «انزال» مفهوم وسیعی دارد که هم نزول تدریجی را شامل می شود هم نزول دفعی را [7] و جالب اینکه در تمام آیات فوق که سخن از نزول قرآن در شب قدر و ماه مبارک رمضان است تعبیر به «انزال» شده که با نزول دفعی هماهنگ است.[8]
نزول دفعی قرآن در روایات
1- حفص بن غیاث می گوید: از امام صادق(ع) پرسیدم قرآن چگونه می گوید: «شَهرُ َرمَضانَ الَّذی اُنزِل فیهِ القُرءَان...» در حالی که در طول بیست سال از اول تا آخر نازل شده است؟ امام (ع) فرمودند:
«یک مرتبه به بیت المعمور نازل شده، سپس نزولش در طول بیست سال بوده است».[9]
2- سعید بن جبیر از ابن عباس روایت کرده که گفت:
« قرآن شب قدر به طور کامل به آسمان دنیا فرود آمد، آنگاه خداوند هر قسمتی را بعد از قسمت دیگر بر پیغمبر نازل می کرد»[10]
آنچه از آیات و روایات استفاده می شود این است که قرآن کریم دارای نزول دفعی بوده، اما اینکه منزل و مأوای قرآن بعد از نزول دفعی کجا بوده اقوالی وجود دارد که عبارتند از :
1- قرآن به صورت یکپارچه در شب قدر به آسمان دنیا نازل شده است.[11] 2- قرآن به بیت المعمور (خانه ای است در آسمان که ملائکه پیرامون آن طواف میکنند)[12] که در آسمان چهارم قرار دارد نازل شده است.[13]
3- محل نزول قرآن قلب مبارک پیامبر (ص) بوده است.[14]
حکمتهای نزول دفعی قرآن
1- سر فرود آوردن قرآن به طور کامل به آسمان دنیا برای بزرگداشت شأن قرآن و کسی که بر او نازل شده، بوده است.
2- قرآن یکجا به آسمان دنیا فرود آمد تا آنچه خداوند با برانگیختن پیامبری نصیب امت کرده بود به آنها تسلیم کند.
3- یکجا فرود آمدن قرآن به آسمان دنیا، تکریم و گرامی داشتن بنی آدم و تعظیم مقام آنها نزد ملائکه است.[15]