كلمات كليدي : متي، لاوي، حواري، انجيل متي، انجيل شبيه متي، ائوسبيوس
نویسنده : محمد ضياء توحيدي
متی یکی از حواریون حضرت مسیح است که اولین انجیل از انجیل‌های چهارگانه به وی منسوب است. در مجموعه‌ی عهد جدید، نام وی بسیار اندک ذکر شده است. شگفت آنکه با وجود اینکه یکی از انجیل‌های رسمی به وی نسبت داده شده اما با این حال در سایر منابع مسیحی نیز مطالب بسیار کمی را در مورد وی می‌توان یافت.
متی در عهد جدید
آنگونه که در انجیل‌ها آمده، وی مأمور مالیات بوده و بنابر این احتمالا باید باسواد بوده باشد. همچنین با مراجعه به عهد جدید می‌توان حدس زد که وی احتمالا به زبانهای آرامی و یونانی تسلط داشته است.[1]
زمانی که او در محل دریافت خراج، نشسته بود توسط حضرت عیسی دعوت گردید. او نیز بدون تأمل، همه چیز را رها کرده و از پی آن حضرت روانه گردید.[2] او سپس میهمانی بزرگی را برای آن حضرت گرفت و جمع زیادی را نیز دعوت کرد.[3]
این تمام چیزی است که در مورد متی، در مجموعه عهد جدید، وجود دارد. در هیچ یک از رسالات پولس و حواریون، کوچکترین نامی از وی برده نشده است.
متای حواری در دیگرمنابع مسیحی
از "ائوسبیوس" مورخ نام‌دار کلیسا و اسقف قیصریه در قرن چهارم میلادی ، نقل شده است که متی، در میان یهودیان مشغول تبلیغ بوده است.[4] گفته شده که وی پس از این، راهی سرزمین‌های غیر یهودی شده و در مناطقی از جمله اتیوپی، ایران و پارت، مشغول فعالیت گردیده است.[5]
در مورد محل شهادت وی، اتفاق نظر وجود ندارد. برخی می‌گویند که وی در یهودیه توسط یهودیان، سنگسار شده است. برخی نیز می‌گویند که وی در کوش که محل تبلیغ وی بوده به شهادت رسیده است.[6]
در منابع دیگری، محل شهادت وی اتیوپی دانسته شده است. همچنان‌که در برخی دیگر، وفات وی را در ایران در شهر تاریوم[7] (احتمالا شهر ترسوانا[8] در شرق خلیج فارس) ذکر کرده‌اند.[9]
مشهور است که آثاری متعلق به متای حواری در سالرنو[10] (ایتالیا) در سال 1080 میلادی کشف شده است.[11] البته ساکنان مناطقی دیگر نیز ادعاهایی مشابه همین را در مورد سرزمین مطرح کرده‌اند.[12]
در کلیساهای غرب، روز 21 سپتامبر را به عنوان روز یادبود متی نام‌گذاری کرده‌اند. در کلیساهای شرقی نیز روز 16 نوامبر، روز یادبود متای حواری تعیین شده است.[13]
لاوی!
نام متی در مجموعه‌ی عهد جدید، تنها هشت بار ذکر شده است. این موارد عبارتند از: مرقس 2: 14 و 3: 18، لوقا 5: 27 و 5: 29 و 6: 15، متی 9: 9 و 10: 3، اعمال رسولان1: 13.
البته از این میان، در سه مورد، نام متی به شکل "لاوی"[14] درج گردیده است.
در مرقس 2: 14 آمده که "و هنگامی که (عیسی) می‌رفت، لاوی ابن حلفی را بر باجگاه، نشسته دید. بدو گفت: از عقب من بیا. پس برخاسته در عقب وی شتافت».[15]
نیز در لوقا 5: 27 – 29 چنین آمده: «از آن پس، بیرون رفته باج‌گیری را که لاوی نام داشت بر باجگاه نشسته دید. او را گفت: از عقب من بیا. در حال، همه چیز را ترک کرده برخاست و در عقب وی روانه شد... و لاوی ضیافتی بزرگ در خانه‌ی خود، برای او کرد...».
استفاده از نام لاوی در این موارد، در حالی است که در سایر موارد، هرگز از این نام استفاده نشده و در هیچ موردی نیز توضیحی در مورد اینکه نام دیگر متی (یا لقبش) لاوی بوده، ذکر نشده است. به کار رفتن این نام متفاوت برای متی، سبب آن شده بود که تا مدتهای مدید، در مورد اینکه آیا دو نام متی و لاوی، اشاره به یک شخص دارند، تردید وجود داشته باشد.
به هر حال، اگر متی و لاوی را یک نام بدانیم، در این صورت باید بگوییم که متی، فرزند حلفی بوده است (مرقس 2: 14). همچنین این احتمال نیز وجود دارد که او برادر یعقوب (فرزند حلفی) بوده باشد (متی 10: 3، مرقس 3: 18، لوقا 6: 15، اعمال 1: 13).[16]
البته اگر بپذیریم که وی، برادر یعقوب حلفی بوده در این صورت، احتمال دیگری نیز به وجود خواهد آمد؛ اینکه او نیز برادر حضرت عیسی بوده باشد زیرا در مورد یعقوب حلفی، این احتمال مطرح می‌باشد.[17]
نوشتجات منسوب به متی
چنانکه پیشتر اشاره شد، در میان کتابهای رسمی عهد جدید یک کتاب (انجیل متی) به وی منسوب است. در میان کتابهای غیر رسمی عهد جدید نیز یک انجیل، به وی نسبت داده شده است. به بررسی ویژگی‌های این دو نوشته و نیز میزان اعتبار انتساب این دو کتاب به متای حواری، خواهیم پرداخت.
انجیل متی
با مطالعه این انجیل، می‌توان دریافت که این انجیل برای یهودیان نگاشته شده است زیرا در آن، ارجاعات فراوانی به عهد عتیق وجود دارد. نویسنده در این انجیل، سعی می‌کند تا پیش‌گویی‌های عهد قدیم را بر حضرت عیسی، انطباق دهد.
در مورد این انجیل، شواهدی تاریخی وجود دارد. ائوسبیوس در کتاب تاریخ کلیسا می‌نویسد: «متی که ابتدا در میان عبرانیان مشغول تبلیغ بود، انجیلش را به زبان مادری خویش نوشت».[18]
وی همچنین از قول پاپیاس (قرن دوم میلادی)، نقل می‌کند که "متی، سخنان الهی را به زبان عبرانی نگاشت و هر کسی آنها را به قدر توان خویش، تفسیر کرد".[19]
از ایرنیوس اسقف لیون در قرن دوم و سوم میلادی نیز چنین نقل شده است: «متی هم یک انجیل مکتوب در میان عبرانیان به زبان محلی آنها (آرامی) انتشار داد».[20]
به هر حال، مسیحیت سنتی با استناد به همین گزارش‌ها مدعی آن است که متای حواری، نویسنده انجیل متای موجود است.
البته در این زمینه دو دیدگاه مشهور دیگر نیز وجود دارد.
اولین دیدگاه، مربوط به برخی از مسیحیان سنتی است که از یک سو نمی‌توانند انتساب انجیل موجود را به متای حواری انکار کنند و از دیگر سو با توجه به شواهد متعدد انتساب این انجیل به متای حواری را بسیار مشکل و بلکه غیر ممکن می‌دانند. بنابر این آنها اظهار داشته‌اند که این انجیل اگرچه به دست متی نوشته نشده است اما شخص دیگری با استفاده از انجیل متای اصلی و با مد نظر قرار دادن انجیل مرقس در نقل وقایع، انجیل کنونی را نگاشته است.
دیدگاه دیگر که مربوط به محققان و پژوهشگران جدید است نظری کاملا متفاوت را بیان می‌کند. به عقیده محققان جدید، هرگونه انتساب انجیل متی به متای حواری مردود است. دلایل متعددی نیز بر این ادعا ارائه شده است از جمله آنکه:
1.طبق نقلهای موجود از ائوسبیوس و ایرنیوس، متی انجیل خود را به زبان عبرانی (آرامی) نگاشته است. این در حالی است که دانشمندان لغت شناس، معتقدند انجیل متای کنونی در اصل به زبان یونانی نگاشته شده است و هرگز نمی‌تواند ترجمه‌ای از یک متن آرامی تلقی گردد.
2.با بررسی و مطالعه انجیل متی به روشنی می‌توان دریافت که نویسنده‌ی این انجیل در نقل مطالب از انجیل مرقس استفاده کرده است. اما آیا براستی می‌توان پذیرفت که متای حواری که خود شاهد عینی وقایع بوده است مطالب خود را نوشته مرقس که جزء حواریون نبوده است گرفته باشد.؟
3. اسلوب نگارش این انجیل در برخی از وقایع به گونه‌ای است که گویا نویسنده، خود شاهد عینی وقایع نبوده است و به همین دلیل، این انجیل نمی‌تواند نوشته‌ی متای حواری باشد.[21]
در مورد تاریخ نگارش این انجیل، هیچ منبع موثقی در دست نیست. برخی بر این باورند که این انجیل، پیش از دیگر انجیل‌ها تألیف گردیده است[22]؛ ادعایی که امروزه کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد. بعضی از مسیحیان سنتی تمایل دارند که تاریخ نگارش این کتاب را تا حد امکان به عقب ببرند، بنابر این تاریخ احتمالی نگارش این انجیل را سال 38 میلادی ذکر کرده‌اند. سالهای بین 50 تا 60 میلادی از دیگر تاریخ‌هایی است که از سوی مسیحیان سنتی مطرح گردیده است.[23] دانشمندان و محققان جدید بر این باورند که این انجیل، احتمالا بین سالهای 75 تا 80 میلادی، نگاشته شده است.[24]
انجیل شبیه متی[25]
اغلب متون اصلی این انجیل، آن را به متی نسبت می‌دهد. قدیس جروم نیز در نوشته‌های خود، به برخی از اساطیر موجود در این کتاب، زیاد اشاره می‌کند.[26] نسخه عبری این کتاب نوشته متی انجیل نویس، و ترجمه لاتینی آن از جروم است.
نامه‌ی از دو اسقف به نام‌های کروماتیوس و هیلیودورس به قدیس جروم وجود دارد که ذکر بخش‌هایی از آن مناسب است.
«... دو فرد مقدس بارمینیوس و فارینوس اظهار می‌دارند که شما کتابی عبری را را که دست نوشته‌ی انجیل‌نویس قدیس متی است یافته‌اید.... از شما خواهشمندیم که این کتاب را از عبری به لاتینی ترجمه فرمایید...».
جروم نیز در پاسخ به درخواست این دو اسقف چنین می‌نگارد:
«به اربابان مقدس من و اسقفهای بسیار مبارک کروماتیوس و هیلیودورس... کار سختی را بر عهده‌ی من نهاده‌اید که خواستار ترجمه‌ی این کتاب شده‌اید زیرا حواری مقدس متای انجیل‌نویس، این انجیل را برای آنکه منتشر شود ننوشته است. زیرا اگر نمی‌خواست که این انجیل به صورت مخفی باقی بماند آن را به انجیلی که منتشر نموده اضافه می‌کرد... اما من آن را ترجمه خواهم کرد تا دروغ بدعتگزاران را افشا کنیم ...».[27]
از کلمات جروم می‌توان دریافت که گویا وی این کتاب را معتبر دانسته و آن را نوشته‌ی جناب متای حواری می‌دانسته است.
محتوای این انجیل
در این انجیل که دارای 42 باب است، مطالبی وجود دارد که در انجیل‌های چهارگانه از آنها اثری نیست. از جمله موارد مهم می‌توان به نکات ذیل اشاره کرد:
· در این انجیل، داستان متهم شدن مریم به زنا از سوی یهودیان ذکر شده است.[28]
· داستان ساختن دوازده پرنده گِلی و جان بخشیدن به آنها نیز در این انجیل آمده است.[29]
·به طور کلی در این انجیل، معجزات زیادی از دوران طفولیت حضرت عیسی نقل شده است.[30]