حکمت 417 نهج البلاغه : مسئولیت توانگران

متن اصلی حکمت 417 نهج البلاغه

417 وَ قَالَ عليه السلام إِنَّ لِلَّهِ عِبَاداً يَخْتَصُّهُمُ«» اللَّهُ بِالنِّعَمِ لِمَنَافِعِ الْعِبَادِ فَيُقِرُّهَا فِي أَيْدِيهِمْ مَا بَذَلُوهَا فَإِذَا مَنَعُوهَا نَزَعَهَا مِنْهُمْ ثُمَّ حَوَّلَهَا إِلَى غَيْرِهِمْ

موضوع حکمت 417 نهج البلاغه

مسؤوليّت توانگران

(اعتقادى، اقتصادى)

ترجمه مرحوم فیض

417- امام عليه السّلام (در ترغيب دستگيرى مستمندان) فرموده است 1 خدا را بندگانى است كه آنان را به نعمتهايى تخصيص داده براى سود بندگان پس آن نعمتها را در دسترس آنها مى گذارد هنگاميكه (به مستحقّين و زير دستان) ببخشند، و هر گاه آن نعمتها را جلو گيرند (چيزى از آنها را بكسى ندهند) از آنان گرفته به ديگران انتقال مى دهد (كه در راه نيازمندان بكار برند).

( . ترجمه وشرح نهج البلاغه(فیض الاسلام)، ج 6 ، صفحه ی 1285)

ترجمه مرحوم شهیدی

425 [و فرمود:] همانا خدا را بندگانى است كه آنان را به نعمتها مخصوص كند، براى سودهاى بندگان. پس آن نعمتها را در دست آنان وا مى نهد چندان كه آن را ببخشند، و چون از بخشش باز ايستند نعمتها را از ايشان بستاند و ديگران را بدان مخصوص گرداند.

( . ترجمه نهج البلاغه شهیدی، ص 437)

شرح ابن میثم

400- و قال عليه السّلام:

إِنَّ لِلَّهِ عِبَاداً يَخْتَصُّهُمْ يَخْتَصُّهُمُ اللَّهُ بِالنِّعَمِ لِمَنَافِعِ الْعِبَادِ- فَيُقِرُّهَا فِي أَيْدِيهِمْ مَا بَذَلُوهَا- فَإِذَا مَنَعُوهَا نَزَعَهَا مِنْهُمْ ثُمَّ حَوَّلَهَا إِلَى غَيْرِهِمْ

المعنى

أى من عباد اللّه من يكون مقصودا بالعناية الإلهيّة بإفاضة النعمة عليه و إقرارها في يديه لوصول النفع إلى الغير. و يكون ذلك شرطا فيها فإذا لم يوجد ذلك ارتفعت تلك النعمة بارتفاع شرطها إلى غيرهم. و غرض الكلمة الحثّ على النفع المتعدّى لتجويز كلّ عاقل أنعم اللّه عليه أن تكون نعمته كذلك.

( . شرح نهج البلاغه ابن میثم، ج 5، ص 448)

ترجمه شرح ابن میثم

400- امام (ع) فرمود:

إِنَّ لِلَّهِ عِبَاداً يَخْتَصُّهُمْ بِالنِّعَمِ لِمَنَافِعِ الْعِبَادِ- فَيُقِرُّهَا فِي أَيْدِيهِمْ مَا بَذَلُوهَا- فَإِذَا مَنَعُوهَا نَزَعَهَا مِنْهُمْ ثُمَّ حَوَّلَهَا إِلَى غَيْرِهِمْ

ترجمه

«خداوند بندگانى دارد كه آنها را ويژه نعمتهايى كرده است تا بندگانش را سود رسانند پس آن نعمتها را در دسترس آنها قرار مى دهد، تا ببخشند، و هر گاه به كسى چيزى از آنها ندهند، آن نعمتها را از ايشان باز مى ستاند و به ديگران منتقل مى سازد.»

شرح

يعنى از جمله بندگان خدا كسانى هستند كه با قرار گرفتن نعمتهاى الهى در دستشان مورد توجّه خداوند مى گردند، تا اين كه به بندگان وى سود رسانند و اين سود رسانى به شرط بخشش نعمت است، و اگر چنان نباشد، نعمت از آنها گرفته مى شود، و به ديگران داده مى شود هدف از اين سخن وادار ساختن بر سودرسانى است، براى اين كه هر عاقلى كه خدا به او نعمت داده است روا مى دارد كه نعمتش چنين باشد.

( . ترجمه شرح نهج البلاغه ابن میثم، ج 5، ص 757 و 758)

شرح مرحوم مغنیه

419- إنّ للّه عبادا يختصّهم اللّه بالنّعم لمنافع العباد فيقرّها في أيديهم ما بذّلوها، فإذا منعوها نزعها منهم ثمّ حوّلها إلى غيرهم.

المعنى

قوله: (ان للّه عبادا إلخ).. قضية جزئية لا تشمل كل من أنعم اللّه عليه، لأن الموضوع نكرة في إيجاب، و عليه يكون المعنى ان حكمة اللّه سبحانه قضت أن يتخذ من بعض عباده وسيلة للبذل في سبيل الخير، فإن فعلوا أبقى النعمة بأيديهم و إلا نقلها الى من هو أولى و أجدر. و تقدم مع الشرح قوله في الحكمة 12: «إذا وصلت اليكم النعم فلا تنفروا أقصاها بقلة الشكر». و قوله في الحكمة 371: «فمن قام للّه بما يجب في نعمه عرّضها للدوام و البقاء، و من لم يقم فيها بما يجب عرضها للزوال و الفناء».

( . فی ضلال نهج البلاغه، ج 4، ص 463)

شرح شیخ عباس قمی

83-« إنّ للّه عبادا يختصّهم [اللّه ] بالنّعم لمنافع العباد، فيقرّها في أيديهم ما بذلوها، فإذا منعوها نزعها منهم، ثمّ حوّلها إلى غيرهم.» و قريب من ذلك قول الشاعر:

لم يعطك اللّه ما أعطاك من نعم إلّا لتوسع من يرجوك إحسانا

فإن منعت فأخلق أن تصادفها

تطير عنك زرافات«» و وحدا

( . شرح حکم نهج البلاغه، ناص74)

شرح منهاج البراعة خویی

(404) و قال عليه السّلام: إنّ للّه عبادا يختصّهم اللَّه بالنّعم لمنافع العباد فيقرّها في أيديهم ما بذلوها، فإذا منعوها نزعها منهم ثمّ حوّلها إلى غيرهم.

المعنى

قد روى في الحديث القدسى «أنّ الفقراء عيالي و الأغنياء و كلائي» و من المقرّر أنّ الوكيل يبقى على عمله ما دام أمينا و عاملا بمقتضى الوكالة، فاذا خان الوكيل و تعدّى عمّا تعهّد و في وكالته فلا ينتظر إلّا العزل عن العمل، و أنواع نعم اللَّه في أيدي صاحبها أمانة من اللَّه تعالى ليصرف في حوائج كافّة العباد المستحقّين فاذا لم يصرفها صاحبها في ذلك يحوّلها اللَّه تعالى إلى غيرهم.

الترجمة

فرمود: براى خدا بنده هائيست كه آنانرا بنعمتهاي خود مخصوص ساخته تا بهمه بندگان خدا سود برسانند و تا وقتى آن نعمتها را بمستحقان ببخشند در دست آنها برقرار باشند، و چون دريغ كردند خدا از آنها بگيردشان و بديگرى تحويلشان دهد.

( . منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه، ج 21، ص 503 و 504)

شرح لاهیجی

(454) و قال (- ع- ) انّ للّه عبادا يختصّهم بالنّعم لمنافع العباد فيقرّها فى ايديهم ما بذلوا فاذا منعوا نزعها منهم ثمّ حوّلها الى غيرهم يعنى و گفت (- ع- ) كه بتحقيق از براى خدا باشند بندگانى كه تخصيص داده است خدا ايشان را بنعمتها از براى نفع رساندن به بندگان پس بر قرار مى دارد ان نعمتها را در دستهاى ايشان ما دامى كه مى بخشند انرا پس در وقتى كه نبخشند انرا وا مى گيرد خدا انرا از ايشان پس تحويل ميكند انرا و بر مى گرداند بسوى غير ايشان

( . شرح نهج البلاغه نواب لاهیجی، ص 330)

شرح ابن ابی الحدید

433 وَ قَالَ ع : لْحِلْمُ غِطَاءٌ سَاتِرٌ وَ الْعَقْلُ حُسَامٌ قَاطِعٌ- فَاسْتُرْ خَلَلَ خُلُقِكَ بِحِلْمِكَ وَ قَاتِلْ هَوَاكَ بِعَقْلِكَ ا لما جعل الله الحلم غطاء و العقل حساما- أمره أن يستر خلل خلقه بذلك الغطاء- و أن يقاتل هواه بذلك الحسام- و قد سبق القول في الحلم و العقل

( . شرح نهج البلاغه (ابن ابی الحدید) ج 20، ص 69)

شرح نهج البلاغه منظوم

[416] و قال عليه السّلام:

إنّ للّه عبادا يّختصّهم اللّه بالنّعم رلمنافع العباد فيقرّها فى أيديهم ما بذلوها، فإذا منعوها نزعها منهم ثمّ حوّلها إلى غيرهم.

ترجمه

خداى را بندگانى است كه آنان را بنعمتهائى مخصوص گردانيده است، تا آنكه بندگانش از آنان سود برند، فلذا تا هنگامى كه آنان آن نعمتها را بمستمندان بذل و بخشش كنند، خدا هم آن نعمتها را در دسترس آنان مى گذارد، هر آن گاه كه آنان آن نعمتها از مستحقّين باز گيرند، خدا هم نعمتها را از آنان گرفته بديگران مى بخشد.

نظم

• بگيتى بندگانى مر خدا راستكه نعمتهاى خود مخصوصشان خواست
• چو بخشد نعمت خود را بر آناندهند آنان بدست مستحقّان
• مقرّر اغنيا را مال فرمودفقيران تا برند از مالشان سود
• توانا ناتوان را تا نوازشكند باشد خدا با او به بخشش
• ولى چون بذل و بخشش باز بگرفتخدا خواهد بترك نعمتش گفت
• دلا مالى اگر آمد بدستتمبادا بخل سازد پاى بستت
• جوانمردى كن و بر بينوايانبه بخش آن تا شود نعمت دو چندان

( . شرح نهج البلاغه منظوم، ج 10، صفحه ی 200 و 201)