كلمات كليدي : جشن، جشنهاي دوازده گانه، زرتشتي، ماه، روز
نویسنده : اميرعمادالدين صدري
واژه جشن
واژه‌ی جشن، بازمانده واژه پهلوی jašn و واژه اوستاییyasna- هم‌ریشه با سنسکریت yajňa- است. چون همه عیدها در دین زرتشتی، دینی بوده و در این زمانها بویژه به ستایش و نیایش و مراسم دینی می‌پرداختند، از این رو روزهای متبرک را جشن خوانده‌اند.[1]
انواع جشنها
این جشنها را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد:
1- جشنهای ششگانه یادبود آفرینش که گاهنبار نامیده می‌شوند. این جشنها در اصل جشنهای کشاورزی هستند که احتمالا در دوران اوستایی نو پذیرفته شده‌اند.
2- جشنهای دوازده‌گانه. چون ایرانیان سی روز ماه را نامگذاری کرده بودند هرگاه نام ماه و روز یکسان می‌شد جشن می‌گرفتند. در این مدخل درباره این جشنها به تفصیل سخن می‌رانیم.
3- جشنهای دیگر که مهمترین آنها نوروز و سده است.[2]
جشنهای دوازده‌گانه
ایرانیان دوازده ماه سال را به نام امشاسپندان و ایزدان اینگونه نامیده‌اند: 1-فرورذین 2- اردیبهشت 3- خرداد 4-تیر 5-امرداد 6-شهریور 7-مهر 8- آبان 9- آذر 10- دی 11- بهمن 12- سپندارمذ. به همین ترتیب سی روز ماه را اینگونه نامیده‌اند:1- هرمزد 2- بهمن 3- اردیبهشت 4- شهریور 5- سپندارمذ 6- خرداد 7- امرداد 8- ردی 17- سروش 18- رشن 19- فروردین 20- بهرام 21- رام 22- باد 23- دی به دین 24- دین 25- ارد 26- اشتاد 27- آسمان 28- زامیاد 29- مارسپند 30- انیران. می‌بینیم که در هریک از ماهها نام یکروز همنام، نام ماه است مگر دی که سه روز همنام دارد. ایرانیان در روزهای همنام با ماه، جشن بر پا میکنند.[3]
فروردین‌روز
در "فروردین روز" (روز نوزدهم) از فروردین ماه جشن فروردگان است. درین روز نیک است جامه نو پوشیدن و دیدن گوسفندان و رمه گاوان و اسبان. این جشن، جشن فروهران مردگان بوده است و زرتشتیان به دخمه می‌روند و در آتشکده چوب صندل بخور می‌دهند و موبدان با نذور میوه و گل مراسم آفرینگان به جای می‌آورند. این جشن شبیه جشنToussaint نزد مسیحیان کاتولیک است که در اول ماه نوامبر جشن مردگان شمرده می‌شود.[4]
اردیبهشت روز
در اردیبهشت روز (روز سوم) از اردیبهشت ماه جشن اردیبهشتگان است. درین روز نیک است به آتشکده رفتن و به جنگ و کارزار شدن و از پادشاهان حاجت خواستن.[5]
خرداد روز
در خرداد روز (روز ششم) از خرداد ماه جشن خردادگان است. درین روز نیک است طلب حاجات از ملایک و فرشته ها کردن و زن خواستن.[6]
تیر روز
در تیر روز (روز سیزدهم) از تیر ماه جشن تیرگان است. برای این جشن دو سبب است یکی از بهر صلح منوچهر و افراسیاب درین روز آرش تیر انداخت و تیر او از طبرستان پرتاب شد و در طخارستان نشست. دیگر اینکه "دهوفذیه" و "هقنه" است که به ترتیب به معنای حفظ دنیا و حراست، عمارت دنیا و زراعت هستند. درین روز مردم غسل و شست‌وشوی کنند. [7]
امرداد روز
در امرداد روز (روز هفتم) از امردادماه جشن مردادگان است. در برهان قاطع نام این جشن، جشن نیلوفر آمده است و گفته شده است که درین روز هر که حاجتی از پادشاه خواستی البته روا شدی.[8]
شهریور روز
در شهریور روز (روز چهارم) از شهریور ماه جشن شهریورگان است. درین روز تولد داراب واقع شده است و از این رو جشن سازند.[9]
مهر روز
در مهر روز (روز شانزدهم) از مهر ماه جشن مهرگان است. درین روز فریدون بر ضحاک بیوراسب پیروزی یافت. این جشن پس از نوروز برترین جشن ایرانیان بوده است. درین روز نیک است نام بر کودک نهادن و کودک از شیر باز کردن.[10]
آبان روز
در آبان روز (روز دهم) از آبان ماه جشن آبانگان است. در این روز زو پسر طهماسب به شاهی رسید و مردمان را به حفر انهار و تعمیر آن امر کرد و دیگر آنکه پس از هشت سال قحطی و خشکسالی در ایران در این روز باران شروع به باریدن کرد. در این روز نیک است حاجت خواستن از خدا و شاهان و بزرگان و سلاح خواستن.[11]
آذر روز
در آذر روز (روزنهم) از آذر ماه آذرجشن است. در این روز به زیارت آتشکده رفته تمام آن مکانها را پاکیزه می نمایند و موی ستردن و ناخن چیدن نیک دانسته شده است.[12]
دی‌روز
روز هشتم و پانزدهم بیست و سوم دی‌ماه همنام ماه است و جشن می گرفته اند. در روز هشتم نیک است صدقه دادن از بهر تندرستی خود و فرزندان و دعا کردن. در روز پانزدهم صورتی از گل یا خمیر نان بسازند و در راه گذر نهند و تعظیم کنند و بعد از آن بسوزانند و در این روز فریدون از شیر باز شد و زرتشت از ایران بیرون رفت. در این روز نیک است صدقه دادن و نزد ملوک و بزرگان رفتن. در روز بیست و سوم نیک است دعا کردن و از خدا فرزند خواستن.[13]
بهمن روز
در بهمن روز (روز دوم) از بهمن ماه، "بهمنگان" یا "بهمن‌جنه" است. در این روز انواع دانه‌ها و گوشتها را پزند و گل بهمن سرخ و سفید بر خوراکها پاشند و هر دو بهمن رامیده کرده با نبات و قند بخورند و بهمن سفید را ساییده با شیر بخورند و آن را مقوی حافظه دانند. گویند این روز را خاصیت تمام است در چیدن گیاهان از کوهها و صحراها و گرفتن روغنها و کردن بخورها و بر این گمانند که جاماسپ وزیر گشتاسپ این کارها را درین روز انجام می‌داد. درین روز نیک است جامه نو بریدن و پوشیدن و ناخن چیدن و موی پیراستن و عمارت کردن.[14]
اسفند روز
در اسفند روز (روز پنجم) از اسفند ماه جشن اسفندارمذ است.این روز را عید زنان نیز گویند و آنرا مردگیران یا مژدگیران (مزدگیران یا مژده‌گیران) نیز نامند؛ زیرا که مردان درین روز به زنان بخششها همی‌کنند. عوام مویز را با دانه انار می‌کوبیدند و برای دفع نیش کژدمها به کار می‌بردند. همچنین افسونها بر در خانه‌ها بندند تا اندر و گزنده نیاید. درین روز درخت نشاندن و نو پوشیدن را خوب می‌دانند.[15]