اعمال حقوق بشر دوستانه در زمان مخاصمات مسلحانه

حقوق بشر، حقوق بشردوستانه، مخاصمات مسلحانه بين المللي، مخاصمات مسلحانه داخلي، تعليق حقوق غير قابل تعليق

نویسنده : احمدرضا سليمان‌زاده

اگر چه اصل بر اجرای حقوق بشر دوستانه در زمان مخاصمات مسلحانه بین المللی و مخاصمات مسلحانه داخلی می‌باشد، اما حقوق بشر نیز در زمان مخاصمات مسلحانه بین المللی و داخلی تحت شرایطی قابل اجراست. هم حقوق بشر دوستانه و هم حقوق بشر به هنگام مخاصمات مسلحانه لازم الاجرا هستند، با این تفاوت که اعمال حقوق بشر مثل اعمال حقوق بشر دوستانه نیست. بلکه صرفاً پاره‌ای از مقررات حقوق بشر در زمان مخاصمه بایستی رعایت گردد و برخی از قواعد و مقررات آن قابل اعمال نیستند.[1] این در حالی است که تمام مقررات بشردوستانه به استثنای موارد به صورت کامل و تمام عیار بایستی رعایت گردد. به عبارتی اعمال حقوق بشر متفاوت از حقوق بشر دوستانه می‌باشد. در ادامه موضوع به منظور آشنایی بیشتر با اجرای حقوق بشر در زمان مخاصمه، چرایی و چگونگی اجرای این حقوق را به هنگام مخاصمات مسلحانه بررسی می‌نماییم. در کنار این به ماهیت حقوق بشر نیز اشاره خواهیم کرد.

1- چرایی اعمال حقوق بشر

هر دو نظام یعنی نظام بین المللی حقوق بشر و نظام بین المللی حقوق بشر دوستانه این ایده را پذیرفته‌اند. اما سئوالی که در ارتباط با این موضوع می‌شود این است که دلیل اصلی اجرای حقوق بشر در زمان مخاصمات مسلحانه بین المللی و داخلی چیست؟ در پاسخ بایستی گفت این امر نتیجه رابطه متقابل و تعاملی است که میان این دو حقوق وجود دارد چنین رابطی نیز ریشه در این دارد که هدف اصلی و نهایی هر دو حقوق حمایت از انسان و انسانیت می‌باشد. به عبارتی علت اصلی اجرای حقوق بشر در این هنگام رابطه مکملی است که میان حقوق بشر و بشر دوستانه وجود دارد.[2] یکی از حوزه‌های که در آن این رابطه نمود عینی پیدا می‌کند زمان مخاصمه مسلحانه است. حقوق بشر دوستانه از اشخاص در زمان مخاصمات حمایت می‌کند و حقوق بشر حقوقی است که همه افراد و گروهها صرف نظر از تابعیتشان در همه مکان‌ها و زمان‌ها از آن برخوردار می‌گردند. بر همین اساس حقوق بشر علاوه بر زمان صلح در زمان جنگ نیز قابل اعمال است.[3]

بنابراین به هنگام مخاصمات مسلحانه هر دو حقوق می‌توانند مشترکاً اعمال گردند. یعنی در این هنگام، افراد از حمایت‌های پیش بینی شده از هر دو نوع حقوق برخوردار می‌گردند.

2- ماهیت حقوق بشر

گفتیم که دلیل اصلی اجرای حقوق بشر در زمان مخاصمه ناشی از رابطه‌ای است که بین حقوق یعنی بشر و بشر دوستانه وجود دارد. شکل گیری چنین رابطه‌ای متأثر از ویژگی‌های است که در حال حاضر حقوق بشر از آن برخوردار می‌باشد.

اولاً هدف اصلی حقوق بشر حمایت از همۀ افراد و گروه‌ها می‌باشد؛ ثانیاً چنین حمایتی در همه شرایط و در همه زمان‌های و مکان‌ها قابل اجرا است. با در نظر گرفتن این دو ویژگی می‌توان گفت که امروزه حقوق بشر غیر مشروط، فرازمانی، فرامکانی و فرا تابعیتی است.[4] پس بدون شک بخش معظمی از حقوق بشر در زمان مخاصمات مسلحانه لازم الرعایه است.

3- نحوه اعمال حقوق بشر

در قسمت‌های قبلی به این نتیجه رسیدیم که حقوق بشر می‌تواند همزمان با حقوق بشر دوستانه در زمان جنگ و یا مخاصمه اجرا شود و بایستی طرفین مخاصمه نسبت به اجرای هر دو نوع حقوق پای بند باشند. زیرا که اجرای یکی به معنای طرد آن دیگری است. هر دو مشترکاً و به طور همزمان لازم الاجرا هستند.[5] با تصویب پروتکل‌های الحاقی شماره ا و شماره 2 بود که تقارب حقوق بشر و بشر دوستانه به روشنی ظاهر گردید و قابلیت اعمال همزمان این دو حقوق در زمان مخاصمه به رسمیت شناخته شد. مراد از اجرای حقوق بشر به هنگام مخاصمات مسلحانه، اجرای کامل مقررات آن نیست بلکه بخشی از مقررات آن به حاللت تعلیق در می‌آید. زیرا که جنگ یکی از مصادیق بارز وضعیت اضطراری است. و در چنین وضعیتی دولت‌ها بر اساس نهاد تعلیق که نظام بین الملل حقوق بشر آن را به رسمیت شناخته اشت اجازه می‌یابند که اجرای بسیاری بخشی از حقوق بشر را به حالت تعلیق در بیاورند و تنها پاره‌ای از آنها را که تحت هیچ شرایطی قابل تعلیق نیستند اجرا نمایند[6]. حقوق بشری که به هنگام مخاصمه غیر قابل تعلیق اند عبارتند از:

‌أ. حق ذاتی حیات؛

‌ب. مصونیت از شکنجه

مجازات یا رفتار ظالمانه یا خلاف انسانی یا ترذیلی و ممنوعیت آزمایش‌های غیر ارادی علمی یا پزشکی؛

‌ج. ممنوعیت برده‌داری

تجارت برده و به بندگی کشیدن انسان؛

‌د. آزادی از جبس به سبب ناتوانی در ایفای یک تعمد قراردادی؛

‌ه. حق برخورداری از اصل عطف به ماسبق نشدن قوانین کیفری

را حق شناسایی شخصیت حقوقی انسان نزد قانون؛

‌و. حق آزادی فکر، وجدان و مذهب.[7]