شوراي امنيت، حق وتو، صلح بين المللي، روابط¬ بين¬الملل.
نویسنده : صديقه خراساني
از ارکان اصلی سازمان ملل متحد، شورای امنیت است که بر اساس ماده 24 منشور سازمان ملل، "مسئولیت اصلی حفظ صلح و امنیت بینالمللی را بر عهده دارد."[1] بررسی نقش، وظایف و اختیارات شورای امنیت نشان میدهد که این وظیفه، بر بنیان قدرت نظامی استوار است.
علت اصلی واگذاری این مسئولیت آن بوده که سازمان قادر به تأمین اقدام سریع و مؤثر در ابن زمینه باشد؛ زیرا تنها دول قدرتمند و دارای توان نظامی قادرند با اعمال قدرت، زور و نیروی نظامی استقرار صلح را تضمین کنند و کشورهای ناقض صلح و امنیت بین المللی را از این تصمیمات باز دارند. لذا قدرت نظامی در تصمیمات لازمالاجرای شورای امنیت حرف اول را میزند.[2]
ترکیب اعضا
اعضای شورای امنیت به دو گروه دایم و غیردایم تقسیم میشوند. تعداد اعضا مرکب از پانزده عضو سازمان ملل است. آمریکا،فرانسه، روسیه و چین پنج عضو دائمیاند. اعضای غیردائم با اکثریت دو سوم آرای مجمع عمومی و با توجه به تقسیم عادلانه جغرافیایی کشورها انتخاب میشوند.
حق وتو
پنج عضو دائمی، دارای امتیاز "حق وتو" میباشند. حق وتو عبارتست از "رأی منفی هر یک از اعضای دائم شورا به مسئلهای غیر از مسایل مربوط به آیین کار" چون در مسایل مربوط به آیین کار حق وتو لحاظ نمیشود.
از آن جا که اعضای دایم مسئولیت حفظ صلح و امنیت بینالملل را بر عهده خود میدانند، این حق ویژه را برای خود قائلند. این حق ویژه باعث میشود اعضای دائمی از هر اقدامی علیه منافع خود و یا هم پیمانانشان جلوگیری کنند.[3] مخالفین حق وتو که اکثراً جهان سومیاند معتقدند "حق وتو" با اصل حقوق برابر کشورها در مجامع بینالمللی در تعارض است و کارایی شورای امنیت را محدود کرده است.[4] جمهوری اسلامی ایران نیز حق وتو را خلاف منطق، عقل و مغایر با برخی اصول منشور و ملل متحد میداند.[5]
به جز اعضای دائمی شورای امنیت، بقیه کشورها با ترکیب فعلی ان مخالفند. امروزه با تغییر روابط قدرتهای جدید جهانی، برخی کشورها همچون آلمان، ژاپن،هند و برزیل و...به طور جدی خواهان افزایش اعضای شورای امنیت شدهاند.
وظایف و اختیارات
طبق مواد 24 و 26 منشور، وظایف شورای امنیت حفظ صلح و امنیت بینالمللی است که به دو طریق اعمال می شود:
1- مداخله مسالمت آمیز در حل اختلافاتی که احتمال دارد صلح و امنیت بینالمللی به خطر بیفتد یا فراهم نمودن وسایل حل اختلافات.
2- مداخله قهرآمیز و یا اتخاذ روشهای اجبار کننده.
ماده 33 منشور، راههای مختلف مسالمت آمیز همچون مذاکره، میانجیگری، سازش، داوری، رسیدگی قضایی و توسل به مؤسسات یا ترتیبات منطقهای را پیشنهاد میدهد. اختیارات شورا در فصل ششم الزامآور نیست و مبتنی بر توصیه است.
اما بر اساس ماده 25 منشور، صرفا "تصمیمات" شورا الزامآور است. "تصمیمات الزام آور" شورا عموما بر مبنای مقررات فصل هفتم منشور در خصوص هر گونه تهدید علیه صلح، نقض صلح و یا اعمال تجاوز اتخاذ میشود.[6]
بر اساس ماده 39 منشور، هرگاه شورای امنیت وجود هرگونه تهدید علیه صلح یا عمل تجاوز را احراز نموده توصیههایی خواهد کرد و یا دست به اقدام میزند. اما منظور از صلح، نقض صلح و دیگر مفاهیم در ماده 39 به وضوح مشخص نیست. تعریفی از تجاوز در قطعنامه 14 دسامبر 1974 مجمع عمومی هست که آن نیز فهرست کاملی از اعمال تجاوز کارانه ارائه نمیدهد.
در اجرای فصل هفتم منشور، شورای امنیت میتواند به دو اقدام جبری و یا تنبیهی متوسل شود:
1- بر اساس ماده 41 به اقداماتی متوسل شود که متضمن توسل به زور نیست مانند قطع تمام یا قسمتی از روابط اقتصادی، وسایل ارتباطی و قطع روابط سیاسی.
2- بر اساس ماده 24 به اعمال زور متوسل شود؛[7] و به وسیله نیروهای دریایی، هوایی و زمینی اقدام به اعاده صلح و امنیت بینالمللی کند.[8]
آیین کار
جلسات شورا به دو دسته ادواری و غیرادواری تقسیم میشود. جلسات ادواری سالی 2 بار جلسات غیرادواری در زمانهای مقتضی، تشکیل میشود که فاصله جلسات نباید بیش از 14 روز باشد.
ریاست شورای امنیت به ترتیب نوبت و بر حسب حروف الفبای انگلیسی نام کشورهای عضو و به مدت یک ماه تقویمی است. جلسات شورا علنی است مگر آن که تصمیم دیگری اتخاذ شود. در مورد تعیین دبیر کل و توصیه آن به مجمع عمومی باید جلسه غیرعلنی برگزار شود.