كلمات كليدي : تاريخ، پيامبر(ص)، جعفر بن ابي طالب، جعفر طيار، هجرت به حبشه
نویسنده : طلعت ده پهلواني
"جعفر بن ابی‌طالب" مشهور به "جعفر طیار" که 20 سال پس از «عام‌الفیل» در مکه به دنیا آمد.[1] کنیه‌اش "عبدالله" است و مادرش "فاطمه بنت اسد" نخستین زن هاشمی بود که با مردی هاشمی یعنی "ابوطالب" ازدواج کرد. برادران وی "عقیل"، "طالب"، و "حضرت علی بن ابی‌طالب" می‌باشند.[2]
«هنگامی که در مکه خشکسالی شد و ابوطالب در مضیقه شدید مالی قرار گرفت، به پیشنهاد پیامبر(ص) "عباس بن عبدالمطلب" نزد برادرش ابوطالب رفت و کفالت جعفر را بر عهده گرفت و جعفر نزد عمویش بود تا زمانی که اسلام آورد.»[3]
بر اساس روایتی ایشان در همان سال اول بعثت، اندکی[4] پس از برادرش علی بن ابی‌طالب اسلام آورد.[5] روایت شده که ابوطالب وقتی دید حضرت علی(ع) در سمت راست پیامبر(ص) به نماز ایستاده است، به جعفر هم فرمود که در سمت چپ پیامبر(ص) بایستد و نماز بگزارد و او نیز چنین کرد و این نخستین نماز جماعتی بود که در اسلام برپا گردید.[6] در برخی روایات آمده است که جعفر بن ابی‌طالب بیست و ششمین نفری بود که وارد خانه ارقم شد و به اسلام ایمان آورد.[7]
سرپرست مسلمانان به حبشه
در صدر اسلام بر اثر افزایش شکنجه‌های قریش و توصیه پیامبر(ص) به مسلمانان برای مهاجرت از مکه به حبشه سرپرستی مسلمانان را بر عهده گرفت و در سال پنجم بعثت در دومین مهاجرت مسلمانان به حبشه به همراه همسرش "اسماء بنت عمیس" به حبشه رفت.[8]
جعفر بن ابی‌طالب به دستور پیامبر اکرم(ص) به عنوان امیر و سرپرست مسلمانان مهاجر به حبشه، هجرت کرد.[9] پیامبر(ص) نامهای خطاب به نجاشی، پادشاه آن سرزمین فرستاد و در آن ضمن دعوت وی به اسلام از او خواست تا به اوضاع مسلمانان مهاجر و پناهنده به وی، رسیدگی کند.[10]
وقتی کفار قریش، "عمرو بن عاص" و "عبدالله بن مسعود بن ابی ربیعه مخزومی" و به روایتی "عماره بن ولید" را با هدایایی نزد نجاشی فرستادند، تا شاید بتوانند مسلمانان مهاجر را به مکه بازگردانند.[11]
سخنگو و سرپرست مسلمانان پناهنده به جبشه جعفر بن ابی‌طالب بود. او در جلسات مناظره به خوبی مواضع و دیدگاه اسلام را بیان کرد، تا جایی که نجاشی را متقاعد کرد و فرستادگان قریش را ناامید به مکه بازگرداند.[12] گفته شده است که نجاشی پس از سخنان جعفر در مورد اسلام، مسلمان شد.[13] جعفر در حبشه از همسرش "اسماء بنت عمیس" صاحب سه فرزند به نامهای "عبدالله"، "محمد"، "عون" شد. عبدالله نخستین مولود مسلمانان در حبشه بود و نسل جعفر هم از ایشان می‌باشد.[14]
در هنگامه بستن پیمان اخوت و برادری میان مهاجران و انصار، جعفر بن ابی‌طالب با "معاذ بن جبل انصاری" برادر شد.[15] در اواخر سال ششم هجرت پیامبر(ص) سفیرش، "عمرو بن امیه ضمری"، را نزد نجاشی فرستاد تا مسلمانان را باز گرداند و نجاشی نیز دو کشتی در اختیار جعفر بن ابی‌طالب و مسلمانان و گروهی از حبشیان مسلمان شده قرار داد و آنان را راهی مدینه کرد.[16]
جعفر و یارانش در سال هفتم هجرت پس از غزوه خیبر به مدینه رسیدند.[17] وقتی پیامبر(ص) جعفر را دید، میان دو چشمش را بوسید و فرمود: «به خدا قسم نمی‌دانم به کدام یک شادتر شوم، از آمدن جعفر یا از فتح خیبر.»[18]
آنگاه پیامبر(ص) در کنار مسجد خانه‌ای به او اختصاص داد.[19] پیامبر(ص) وی و همراهانش را «صاحب الهجرتین» می‌نامید (دو هجرت به حبشه).[20]
شهادت جعفر بن ابی طالب
در سال 8 هجرت پیامبر(ٌص) هنگامی که فرستاده خویش به نام "حارث بن عمیر أزدی" به دست "شرحبیل بن عمر" یا "عمیر ازدی غسانی" در روستای «موته»[21] کشته شد، پیامبر(ص) اندهگین گشت و سپاهی به فرماندهی سه تن از صحابه که اولین آنها جعفر بن ابی‌طالب بود، برای جنگ تدارک دید، سپاه سه هزار نفری مسلمانان در جمادی‌الاول سال هشتم در روستای موته در سرزمین «بلقاء» به مصاف رومیان به فرماندهی "هرقل" و عرب‌های شام به فرماندهی "شرحبیل بن عمرو" رفت که جعفر بن ابی‌طالب در این نبرد به شهادت رسید.[22]
در این نبرد هر دو دست ایشان قطع گردید و تمام تلاش خود را کرد که پرچم اسلام روی زمین نیفتد، از این رو پیامبر(ص) فرمود: «که خداوند به جعفر به جای دستانش دو بال از یاقوت داده است و او با فرشتگان در بهشت به هر کجا که بخواهد، پرواز می‌کند.»[23]
به همین سبب پیامبر(ص) ایشان را "جعفر طیار یا ذوالجناحین" نامیده است.[24]
در همان روز شهادت جعفر طیار، پیامبر(ص) از طریق وحی از شهادت ایشان آگاه شد و بسیار اندوهگین گشت. مردم مدینه را فرا خواند و واقعه موته و چگونگی شهادت ایشان را به اطلاع رسانید و ایشان را شهید خواند.[25] ایشان در هنگام شهادت چهل و یک سال داشت.[26] مردی خطیب، شجاع، سخاوتمند و متواضع بود، پیامبر(ص) به ایشان لقب "ابوالمساکین" (پدر بینوایان) اعطا کرد.[27]
مزار جعفر و سایر شهدای موته در منطقه‌ای معروف به «شهر مزار» در اطراف موته قرار دارد که امروزه، زیارتگاه سیل کثیر مسلمانان است و ظاهراً یکی از سلاطین مصر به نام "بیبرس" اول مزار جعفر را تجدید بنا اوقاف بسیاری به آن اختصاص داد و بر روی بقعه جعفر بن ابی‌طالب کنبد و بارگاهی بنا کرد.[28]