دعوای خصوصی و مدعی خصوصی

دعواي خصوصي، دعوا، مدعي خصوصي، شرايط مدعي خصوصي، شاكي خصوصي، شرايط خسارت

نویسنده : خسرو بهمن یار

دعوادر لغت به معنای ادعا کردن، خواستن، نزاع و دادخواهی آمده استو در اصطلاح حقوقی، دعوا عبارت است از عملی که برای تثبیت حقی صورت می‌گیرد یعنی حقی که مورد انکار یا تجاوز واقع شده است.

تعریف دعوای خصوصی: ارتکاب جرم، علاوه بر اینکه موجب اخلال در نظم و امنیت عمومی می‌شود ممکن است موجب شود که حق شخص یا اشخاص معینی نیز تضییع یا انکار شود، در این صورت چون این حق، حقی خصوصی است، دعوای ایجاد شده نیز «دعوای خصوصی» شمرده می‌شود.

موضوع دعوای خصوصی:

منظور از دعوای خصوصی مطالبه ضرر و زیان، از طرف مدعی خصوصی است

هدف: هدف دعوای خصوصی، جبران خسارت مادی یا معنوی ناشی از جرم است که به شخص یا اشخاص معین، اعم از حقیقی یا حقوقی، وارد آمده است.

دعوای خصوصی کاملاٌ متعلق به متضرر از جرم است، یعنی مشارِ‍‍‍‍ُِِِ الیه یا وارث و قائم مقام قانونی وی می‌توانند اوّلاٌ از همان ابتدا از طرح آن صرف نظر کنند و ثانیاٌ در صورت اقامه دعوای خصوصی در هر یک از مراحل تعقیب، تحقیق و رسیدگی، دعوای خود را مسترد و یا با متهم صلح و سازش کنند.

مدعی خصوصی: ماده 9 قانون تشکیل دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور کیفری، چنین مقرر می‌دارد که « شخصی که از وقوع جرحی متحمل ضرر و زیان شده و یا حقی از قبیل قصاص و قذف پیدا کرده و آن را مطالبه می‌کند مدعی خصوصی و شاکی نامیده می‌شود...» شروع تعقیب دعوای خصوصی فقط با شکایت شاکی و مدعی خصوصی است. شخصی که از وقوع جرم متضرر شده مادام که دادخواست ضرر و زیان تسلیم نکرده ولی در مقام شکایت درآید شاکی و پس از تسلیم دادخواست ضرر و زیان، عنوان مدعی خصوصی را دارد. مدعی خصوصی ممکن است مجنی علیه یا وارث او باشد.

شرایط مدعی خصوصی: مدعی خصوصی برای تعقیب دعوا در دادگاه باید واجد شرایط لازم باشد. این شرایط عبارتند از بلوغ، عقل و رشد که عنوان اهلیت قانونی را دارد و نیز بایستی در طرح دعوا ذی نفع باشد. اشخاص حقیقی یا حقوقی آنگاه ذی نفع در طرح دعوای خصوصی می‌باشند که از ارتکاب جرم به آنان خسارتی وارد شده باشد.

شرایط خسارت وارده به مدعی خصوصی[1]:

1- شخصی بودن ضرر: دعوای جبران ضرر و زیان در صورتی قابل طرح است که بر اثر ارتکاب جرم به اموال و منافع و یا به تمامیت جسمانی، حیثیتی و عاطفی متقاضی، لطمه وارد شده باشد.

2- فعلیت داشتن ضرر: خسارت وارده باید فعلیت داشته و قطعی و مسلم باشد و إلا ضرر احتمالی قابل مطالبه نیست.

3- مستقیم بودن ضرر: منظور از مستقیم بودن ضرر این است که بین فعل مجرمانه و ضرر مورد ادعای مدعی خصوصی رابطه علیت وجود داشته باشد.

4- مشروعیت ضرر: علاوه بر موارد بالا، حق مورد ادعا یا منفعت آسیب دیده باید مورد حمایت قانون گذار قرار گرفته باشد.