پان اسلامیسم pan - Islamism

پان اسلاميسم، سيد جمال الدين اسدآبادي، عبدالحميد دوم، سلطان عثماني، ناسيوناليسم، قريش

پان اسلامیسم

جنبشی برای وحدت کشورهای اسلامی که تحت نفوذ فکری سید جمال الدین اسدآبادی در قرن نوزدهم آغاز شد. وی مهم‌ترین و مزمن‌ترین درد جامعه اسلامی را استبداد داخلی و استعمار خارجی تشخیص داد و با این دو به شدت مبارزه کرد. سید جمال‌الدین برای مبارزه با این دو عامل فلج کننده، آگاهی سیاسی و شرکت فعالانه مسلمانان را در سیاست واجب شمرد و برای باز یافتن عظمت مسلمانان، بازگشت به اسلام نخستین را لازم می‌دانست و اتحاد اسلام را تبلیغ می‌کرد.

امروزه، کشش پر قدرت مردم مسلمان برای اتحاد، به صورت یک عامل تعیین کننده سیاسی در سرنوشت ملت‌های مسلمان درآمده است. هنگامی که سرزمین‌های عربی به دست سلطان‌های عثمانی افتاد، در قرن شانزدهم میلادی مسلمانان، به جز شیعه، و سلطان‌های مراکش و پادشاه های مغول و هند رفته رفته به سلطان‌های عثمانی که خود را خلیفه می خواندند به چشم پشتیبان دین نگریستند، اگرچه این سلسله از مزیت وابستگی به قریش بهره‌مند نبود، به هر حال سلطان‌های عثمانی به نام خلیفه اسلام بر بخش بزرگی از کشورهای اسلامی فرمان می‌راندند. عبدالحمید دوم (1876-1909) چنان تبلیغاتی برای اسلام به راه انداخت که قدرت‌های اروپایی هراسیدند از این که مبادا مسلمانان پیرو با تبلیغ پان اسلامیسم، بر حیثیت خود در چشم مسلمانان افزود و توانست در مقام دولت پیشگام اسلامی، صدای خود را در شوراهای اروپایی از جانب اسلام بلند کند.

پیش از راه یافتن اندیشه‌های ناسیونالیستی از اروپا به دنیای اسلام، پان اسلامیسم ایدئولوژی مسلط بر جهان اسلام بود. در سال‌های اخیر جمهوری اسلامی ایران یکی از جنبه‌های مشخص ترویج وحدت بین کشورهای اسلامی به شمار می‌آید و تا کنون هم چندین کنفرانس وحدت اسلامی برگزار شده ولی تحقق بخشیدن به این هدف به علت اختلاف سطح زندگی و خصوصیات ملی و ویژگی‌های ملل مسلمان، و هم‌چنین وجود فرقه‌های مختلف مذهبی در کشورهای مسلمان، کار آسانی نیست و نیاز به کار و تلاش فراوان مسلمانان و نخبگان مسلمان دارد.