تاریخ‌نگار شیعی

دوشنبه 20 شهریور ماه 1396

روزنامه ابتکار

سیدرضى‌الدین، على بن موسى بن جعفر بن طاووس، از نوادگان امام حسن مجتبى و امام سجاد علیه‌السلام در روز 15 محرم سال 589 هجرى مصادف با 20 شهریور در شهر حله به دنیا آمد. جد هفتم او، محمد بن اسحاق، که به خاطر زیبایى و ملاحتش به طاووس مشهور شده بود از سادات بزرگوار مدینه محسوب مى‌شد.

پدر او، موسى بن جعفر نیز، از راویان بزرگ حدیث است که روایات خود را در اوراقى نوشته بود و بعد از او فرزندش آنها را جمع آورى نموده و آن را منتشر کرد. مادر او نیز دختر ورام بن ابى فراس، از بزرگان علماى امامیه بود. مادر پدرش نیز نوه شیخ طوسى مى‌باشد. برادرها و برادرزاده‌ها و فرزندان او نیز از علماى بزرگوار شیعه بوده‌اند.

ابتداى تحصیلات سید ابن طاووس در شهر حله بود که از محضر پدر و جد خود، ورام بن ابى فراس علوم مقدماتى را آموخت. سید با درکى قوى و هوشى سرشار قدم در راه علم نهاد و در اندک زمانى از تمام هم شاگردیهاى خود سبقت گرفت. او مدت دو سال و نیم به تحصیل فقه پرداخت و پس از آن خود را از استاد بى‌نیاز دید و بقیه کتب فقهى عصر خویش را به تنهایى مطالعه کرد. سید ابن طاووس در بین علما و مردم زمان خویش از احترام خاصى برخوردار بود. او علاوه بر اینکه فقیهى نام آور بود ادیبى گرانقدر و شاعرى توانا شمرده مى‌شد، گرچه شهرت اصلى او در زهد و تقوى و عرفان اوست و اکثر تألیفات او در موضوع ادعیه و زیارات است.

سید کتابخانه بزرگ و بى‌نظیرى داشت که از جدش به ارث برده بود و او به گفته خودش تمام آن کتابها را مطالعه کرده یا درس گرفته بود. ابن طاووس که از محضر اساتید حله استفاده کافى و لازم را برده بود براى استفاده از علماى دیگر شهرها عزم سفر کرد. او ابتدا به کاظمین رفت. پس از مدتى ازدواج کرد و ساکن بغداد شد. مدت 15 سال در شهر بغداد به تربیت شاگردان و تدریس علوم مختلف پرداخت. ورود سید به بغداد سال 625 هجرى بوده است. سید که تحت فشار دولت عباسى براى پذیرش پستهاى حکومتى قرار گرفته بود از بغداد به حله، زادگاه خویش، مراجعت کرد.

رضى الدین مدت سه سال نیز در جوار امام هشتم‌ علیه‌السلام به سر برد. سپس به نجف و کربلا هجرت کرده و در هر کدام حدود 3 سال مقیم شد. در این زمان علاوه بر تربیت شاگردان و تدریس علوم مختلف، همّت اصلى خویش را بر سیر و سلوک و کسب معنویات قرار داد. در زمان اقامت در کربلا کتاب شریف «کشف المحجه» را به عنوان وصیتى براى فرزندانش که در آن زمان کودک بودند نوشت. آخرین سفر ابن طاووس در سال 652 هجرى به بغداد بود.

در دوران اقامت ابن طاووس در بغداد از سوى خلیفه عباسى، پیشنهادهایى مانند وزارت، سفارت و… به او شد؛ اما سید هیچ یک را نپذیرفت و استدلالش براى خلیفه چنین بود که: «اگر من طبق مصلحت شما عمل کنم رابطه خویش را با خداوند قطع مى‌نمایم و اگر طبق اوامر الهى و عدل و انصاف حرکت کنم خاندان تو و بقیه وزرا و سفرا و فرماندهان تو آن را تحمل نخواهند کرد و چنین خواهند گفت که على بن طاووس با این رویه مى‌خواهد بگوید اگر حکومت به ما برسد این چنین عمل مى‌کنیم و این روشى است برخلاف سیره حکمرانان قبل از تو و مردود دانستن حکومتهاى آنهاست.»

سید در سال 661 هجرى نقابت علویان را پذیرفت. (نقیب بزرگترین شخصیت علمى و دینى سادات بود که کلیه امور مربوط به سادات را عهده‌دار مى‌شد). این وظایف شامل قضاوت مشاجرات، رسیدگى به مساکین و مستمندان، سرپرستى ایتام و… مى شد. البته ایشان تأکید داشت که تنها به خاطر حفظ جان دوستان و شیعیانى که در معرض قتل و غارت مغول قرار داشتند این منصب را پذیرفته است.

سید کتابخانه‌اى غنى داشته که حدود 1500 کتاب در آن وجود داشته و در تألیف کتابهاى خویش از آنها استفاده مى‌برده است. بسیارى از کتب مرجع سید در طول زمان از بین رفته و تنها منبع اطلاع ما از آنها، نوشته‌هاى امثال سید ابن طاووس است و این نکته ارزش تألیفات سید را دوچندان مى‌کند.

سید على بن طاووس در سال 664 هجرى در سن 75 سالگى و در شهر بغداد وفات نمود. بدن شریفش را به نجف اشرف منتقل نموده و در حرم امیرالمؤمنین علیه‌السلام به خاک سپردند.

کتاب ابن طاووس اقبال بسیاری پیدا کرد؛ بارها ترجمه، شرح، تلخیص و حتی به نظم درآمد و تا به امروز به عنوانی مقتلی معتبر شناخته می‌شود.