مقدمات و پیش‌نیازهای اخلاص

تلاش برای رفع نیازهای زندگی خود، كار برای اهل و عیال و... همه جزو كارهای خدایی است و هیچ منافاتی با اخلاص ندارد. هر چیزی اسباب و علل و ریشه‌ها و زمینه‌های خاص خودش را دارد. اخلاص نیز از این امر مستثنا نیست؛ از این رو لازم است برای دستیابی به اخلاص، به اسباب و عوامل آن دست یافت و ریشه‌های آن را تقویت كرد. اهم اسباب و علل اخلاص، امور ذیل می‌تواند باشد:

باور راستین

خداباوری و یقین به وجود آخرت، از عواملی است كه در تقویت اخلاص نقش سازنده دارد. علی (ع) فرمود: «سَبَبُ الْاِخْلَاصِ اَلْیقینُ؛ سبب اخلاص [ورزی] یقین [و باور جزمی] است.» آری، كسی كه باور دارد همه قدرت‌ها به دست خداست و آگاه به تمام رازها اوست و حساب و كتاب و بهشت و جهنم فردای قیامت در دست اوست، چگونه می‌تواند اَعمال را خالص برای او انجام ندهد و دیگران را در آن شركت دهد.

علم و دانش

علم و دانش، مخصوصاً علوم دینی، اگر در دل و جان انسان جا گرفت و مصداق این روایت شد كه: «اَلْعِلْمُ نُورٌ یقْذِفُهُ اللَهُ فِی قَلْبِ مَنْ یشَاءُ؛ علم نوری است كه خداوند در قلب هر كسی بخواهد، قرار می‌دهد.» ثمره و نتیجه آن اخلاص خواهد بود. امام علی (ع) فرمود: «ثَمَرَهُ الْعِلْمِ اِخْلَاصُ الْعَمَلِ؛ میوه علم و دانش، اخلاص [ورزی در] عمل است.»

كم كردن آرزوها

اصلِ آرزو برای انسان، مفید و ضروری است و اگر آرزو نباشد، خیلی از كارها انجام نخواهد گرفت و بسیاری از تلاش‌ها و پیشرفت‌ها تحقق نخواهد یافت؛ ولی آنچه مذموم و مردود است و انسان را از پیشرفت‌ها بازمی‌دارد و اخلاص و قصد قربت را از انسان می‌گیرد، آرزوی بیهوده و باطل، طولانی و دور و دراز است. امام علی (ع) فرمود: «قَلِلِ الْآمَالَ تَخْلُصْ لَكَ الْاَعْمَالُ؛ آرزوها را كم كن، اعمالت خالص خواهد شد.»

ناامیدی از دیگران

مخلص كسی است كه دست طلب به پیش دیگران دراز نمی‌كند و چشم امید به دست و جیب دیگران ندارد. در نتیجه، می‌توان گفت یكی از حساس‌ترین عوامل اخلاص، ناامیدی از دیگران و امید مطلق داشتن به خداوند است. امام علی (ع) می‌فرماید: «اَصْلُ الْاِخْلَاصِ اَلْیأْسُ مِمَا فِی اَیدِی النَاسِ؛ ریشه اخلاص ناامیدی از آن چیزی است كه در دست مردم است [مثل مال و ثروت و...] .»

از كریم می‌خواهم نه عبد الكریم

آیت‌ا... حجت وقتی از نجف به قم می‌آید، مرحوم آیت‌ا... العظمی عبد الكریم حائری به ایشان پیام می‌فرستد كه هر وقت به پول احتیاج داشتی، ما در خدمت هستیم و تقدیم می‌كنیم. آیت‌ا... حجت در جواب می‌گوید: «من از لطف و كرامت ایشان كمال تشكر را دارم؛ ولی اگر من به پول نیاز داشتم، از خود «كریم متعال‌» درخواست می‌كنم، نه شیخ عبد الكریم.»

نكته در خور دقت

اخلاص در كارها در واقع انتخاب نقطه صد و برگزیدن مرحله بالاتر است. توجه داشته باشیم كار برای خدا این نیست كه انسان از هر تلاشی به جز عبادت خداوند دست بردارد؛ بلكه تلاش برای رفع نیازهای زندگی خود، كار برای اهل و عیال و... همه جزو كارهای خدایی است و هیچ منافاتی با اخلاص ندارد. خوب است این معنی را از زبان پیامبر اكرم (ص) بشنویم: روزی رسول اكرم (ص) با اصحاب خود نشسته بود. جوان توانا و نیرومندی را دیدند كه اول صبح به كار و كوشش مشغول شده است. اصحاب گفتند: این جوان شایسته مدح و تمجید بود، اگر جوانی و نیرومندی خود را در راه خدا به كار می‌انداخت. رسول اكرم (ص) فرمود: «این سخن را نگویید! اگر این جوان برای معاش خود كار می‌كند كه در زندگی محتاج دیگران نباشد و از مردم مستغنی گردد، او با این عمل در راه خدا قدم بر می‌دارد. همچنین اگر كار می‌كند به نفع والدین ضعیف یا كودكان ناتوان كه زندگی آنان را تأمین كند و از مردم بی نیازشان سازد، باز هم به راه خدا می‌رود؛ ولی اگر كار می‌كند تا با درآمد خود به تهیدستان مباهات كند و بر ثروت و دارایی خود بیفزاید، به راه شیطان رفته و از صراط حق منحرف شده است.‌»