دانشنامه پژوهه بزرگترین بانک مقالات علوم انسانی و اسلامی

حکمت 184 نهج البلاغه : راه به كار گرفتن قلب

موضوع حکمت 184 نهج البلاغه درباره "راه به كار گرفتن قلب" است.
No image
حکمت 184 نهج البلاغه : راه به كار گرفتن قلب

متن اصلی حکمت 184 نهج البلاغه

موضوع حکمت 184 نهج البلاغه

ترجمه مرحوم فیض

ترجمه مرحوم شهیدی

شرح ابن میثم

ترجمه شرح ابن میثم

شرح مرحوم مغنیه

شرح شیخ عباس قمی

شرح منهاج البراعة خویی

شرح لاهیجی

شرح ابن ابی الحدید

شرح نهج البلاغه منظوم

متن اصلی حکمت 184 نهج البلاغه

184 وَ قَالَ عليه السلام إِنَّ لِلْقُلُوبِ شَهْوَةً وَ إِقْبَالًا وَ إِدْبَاراً فَأْتُوهَا مِنْ قِبَلِ شَهْوَتِهَا وَ إِقْبَالِهَا فَإِنَّ الْقَلْبَ إِذَا أُكْرِهَ عَمِيَ

موضوع حکمت 184 نهج البلاغه

راه به كار گرفتن قلب

(اخلاقى، علمى، تربيتى)

ترجمه مرحوم فیض

184- امام عليه السّلام (در زيان مجبور نمودن بكار) فرموده است

1- محقّقا دلها را خواهش و رو آوردن و رو گردانيدنى است پس بسوى آنها بياييد (آنها را وادار نمائيد) از راه خواهش و رو آوردن آنها (نه از راه بى ميلى و نخواستن آنها) زيرا هر گاه دل (بانجام كارى) مجبور شود كور گردد (خسته و مانده شده آنرا درست انجام ندهد).

( ترجمه وشرح نهج البلاغه(فيض الاسلام)، ج 6 ص 1175)

ترجمه مرحوم شهیدی

193 [و فرمود:] دلها را هوايى است و روى آوردنى و پشت كردنى، پس دلها را آن گاه به كار گيريد كه خواهان است و روى در كار، چه دل اگر به ناخواه به كارى وادار شود، كور گردد.

( ترجمه مرحوم شهیدی، ص 394)

شرح ابن میثم

179- و قال عليه السّلام:

إِ نَّ لِلْقُلُوبِ شَهْوَةً وَ إِقْبَالًا وَ إِدْبَاراً- فَأْتُوهَا مِنْ قِبَلِ شَهْوَتِهَا وَ إِقْبَالِهَا- فَإِنَّ الْقَلْبَ إِذَا أُكْرِهَ عَمِيَ

المعنى

أراد بالإقبال الميل، و بالإدبار النفرة عن ملال و نحوه. و أمر بإعمال النفوس فيما ينبغي إعمالها فيه من فكر و نظر، و حملها على ذلك حين ميلها إليه و إقبالها عليه لأنّ ذلك بنشاط في القوى النفسانيّة و معاونة و مواتاة للنفس. و نفّر عن حملها عليه مع النفرة عنه و الكراهيّة له بضمير صغراه قوله: فإنّ القلب إذا اكره عمى: أي إنّ إكراه النفس على الفكر في الشي ء حين نفرتها عنه عن ملال أو ضعف قوّة و نحوه يزيدها كراهيّة له و نفرة و يقوم لها بذلك مانع من الوهم و الخيال عن إدراك ما تفكّر فيه فلا يدركه و إن كان واضحا حتّى يكون كالأعمى و لذلك استعار له وصف الأعمى، و تقدير كبراه: و كلّما كان عماه في إكراهه على الشي ء فلا يجوز كراهته.

( شرح ابن میثم، ج 5 ص 344)

ترجمه شرح ابن میثم

179- امام (ع) فرمود:

إِنَّ لِلْقُلُوبِ شَهْوَةً وَ إِقْبَالًا وَ إِدْبَاراً- فَأْتُوهَا مِنْ قِبَلِ شَهْوَتِهَا وَ إِقْبَالِهَا- فَإِنَّ الْقَلْبَ إِذَا أُكْرِهَ عَمِيَ

ترجمه

«دلهاى انسانى، خواسته ها و اقبال و ادبارى دارد، پس آنها را از راه خواسته ها و اقبالشان وادار به كارى بكنيد، زيرا اگر دل را به زور وادار كنند، پذيرا نخواهد بود».

شرح

مقصود امام (ع) از اقبال مايل بودن و از ادبار بى ميلى به دليل افسردگى و امثال آن است. امام (ع) دستور داده است تا نفوس را در راه شايسته از نظر فكر و انديشه به كار ببرند، و موقع تمايل و علاقه به كارى از آنها استفاده كنند، زيرا اين استفاده به موقع باعث نشاط قواى نفسانى و كمك و همكارى با نفس مى گردد.

و از واداشتن نفوس بر كارى با نفرت و بى ميلى از آن به وسيله قياس مضمرى نهى كرده است كه صغراى آن جمله فانّ القلب إذا اكره عمى، است. يعنى وادار ساختن نفس به انديشه در باره چيزى، موقعى كه به دليل خستگى يا ناتوانى و امثال آن، نفرت از آن دارد، باعث فزونى ناراحتى و نفرت مى گردد، و در برابرش مانعى از وهم و خيال به وجود مى آيد نمى گذارد آنچه را كه انديشيده است و بايد درك كند، دريابد، هر چند كه واضح و روشن باشد گويى كور است. و از اين رو صفت اعمى را براى نفس استعاره آورده است. امّا كبراى مقدّر آن نيز چنين است: و هر كه نابينائى اش به دليل اجبار بر كارى باشد مجبور ساختنش روا نيست.

( ترجمه شرح نهج البلاغه ابن میثم، ج 5 ص 582 و 583)

شرح مرحوم مغنیه

192- إنّ للقلوب شهوة و إقبالا و إدبارا فأتوها من قبل شهوتها و إقبالها فإنّ القلب إذا أكره عمي.

المعنى

للإنسان أطوار و أدوار تختلف و تتباين تبعا لظروفه و أفكاره و تصوراته، فهو حينا متفايل، و أحيانا متشائم، و تارة حائر بين اليأس و الرجاء حتى كأن في داخله شيئا يقلبه ذات اليمين و ذات الشمال.. فإذا أردت أن يستجيب الانسان لدعوتك فادخل الى نفسه من أبوابها و ميولها، و دع الاتجاه المعاكس، و ما تحفظه من الحكم و النصائح، فإن الرياح لا ترجع عن اتجاهها و ترتد الى الوراء بمجرد الكلام.. و ان استطعت أن تكره أحدا بسبب الحياء أو بآخر فإنه لن ينفعك بشي ء، و يعمى عن كل شي ء، و إذا جذبته من إحساسه و شعوره انقاد أسيرا و استمع اليك مخلصا، و بلغت منه ما تريد.

و بهذا نجد تفسير قوله تعالى: لا إِكْراهَ فِي الدِّينِ- 256 البقرة لأن الدين عقيدة، لا تكون و يستحيل أن تكون بالإكراه، و أي عمل يأتيه الانسان مكرها أو كارها فما هو من الدين في شي ء إلا اذا هو أكره نفسه عليه بحيث تبقى حريته في قبضته.

( فی ضلال نهج البلاغه، ج 4 ص 335)

شرح شیخ عباس قمی

38- إنّ للقلوب شهوة و إقبالا و إدبارا، فأتوها من قبل شهوتها و إقبالها، فإنّ القلب إذا أكره عمي. أمر عليه السّلام بإعمال النفوس فيما ينبغي إعمالها فيه من فكر و نظر، حين ميلها إليه، و إقبالها عليه. و نفّر عن حملها عليه مع النفرة عنه و الكراهيّة له، لأنّ إكراه النفس على الفكر في الشي ء حين نفرتها عنه ملال أو ضعف، قوة يزيدها كراهيّة، و يمنعها ذلك عن إدراك ما تفكّر فيه، فلا يدركه و إن كان واضحا حتّى يكون كالأعمى

( شرح حکم نهج البلاغه شیخ عباس قمی، ص53)

شرح منهاج البراعة خویی

الرابعة و الثمانون بعد المائة من حكمه عليه السّلام

(184) و قال عليه السّلام: إنّ للقلوب شهوة و إقبالا و إدبارا فأتوها من قبل شهوتها و إقبالها، فإنّ القلب إذا أكره عمى.

المعنى

قد تعرّض عليه السّلام: في هذه الحكمة لأمر مهمّ في جلب العامة إلى العمل و نجاتها من البطالة و الكسل، و هو أنّ العمل خصوصا إذا كان شاقّا و مداوما يحتاج إلى رغبة القلب و نشاطه، فانّه إذا اشتاق الانسان إلى عمل و اشتهاه قلبه يسهل عليه و إن كان شاقّا.

و قد طبّق الاسلام هذا الأصل على إجراء دستوراته، فشرّع العبادة على أساس النظافة و الطهارة، و على الاجتماع و الالفة في كمال الاختصار و الاقتصاد.

فبنى الاسلام على الجمعة و الجماعة و شوّق النّاس إليها بهذه السياسة، و قرّر الجهاد على كسب الغنيمة و تمليك ما للمقتول من الألبسة في الحرب للقاتل، و سلّط المجاهدين على الأموال و الإماء و نشطهم في حرب الأعداء و نفث في قلوب المؤمنين باعتناق حور العين عند الشهادة في سبيل نشر الدّين، و قد اهتمّ أرباب السّياسة في هذا العصر بتشويق النّاس إلى مقاصدهم باصطياد قلوبهم و المساعدة على شهواتهم بكلّ وجه.

الترجمة

فرمود: راستي كه دلها را خواستي است، پيش آمدن و پس رفتني است، از آنجا كه خواست آنها است با آنها در آئيد و پيشامد آنها را بربائيد، زيرا اگر بر دل فشار وارد شود و بناخواه وادار گردد كور و بى نور مى شود و از كار مى ماند.

  • دل بود منشأ نشاط و عمل بازماند ز كار وقت كسل
  • دل ز اقبال و خواستن شاد استو ز دل شاد خانه آباد است
  • بنگر تا كه دل چه مى خواهد از چه راهى به پيش مى آيد
  • از همان راه و طرز دلخواهشببر و مى نكن تو گمراهش
  • كه شود دل ز زور و كره و فشار كور و بى نور و مانده و بيكار

( منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه(الخوئی) ج 21 ص267و268)

شرح لاهیجی

(222) و قال عليه السّلام انّ للقلوب شهوة و اقبالا و ادبارا فأتوها من قبل شهوتها و اقبالها فانّ القلب اذا اكره عمى يعنى و گفت (- ع- ) كه از براى دلها خواهش و ميل است بسوى كار كردن يعنى در وقتى و كراهت و نفرتست در وقتى پس بيائيد بانها و بكارش واداريد از جانب خواهش و ميلش پس بتحقيق كه دل در وقتى كه اكراه و اجبار كرده شود بكردن كارى كور مى گردد در ان كار و از روى بصيرت و بينائى نخواهد كرد

( شرح نهج البلاغه (لاهیجی) ص 310)

شرح ابن ابی الحدید

189: إِنَّ لِلْقُلُوبِ شَهْوَةً وَ إِقْبَالًا وَ إِدْبَاراً- فَأْتُوهَا مِنْ قِبَلِ شَهْوَتِهَا وَ إِقْبَالِهَا- فَإِنَّ الْقَلْبَ إِذَا أُكْرِهَ عَمِيَ قد تقدم القول في هذا المعنى- . و العلة في كون القلب يعمى إذا أكره على ما لا يحبه- أن القلب عضو من الأعضاء- يتعب و يستريح كما تتعب الجثة عند استعمالها و أحمالها- و تستريح عند ترك العمل- كما يتعب اللسان عند الكلام الطويل- و يستريح عند الإمساك- و إذا تواصل إكراه القلب- على أمر لا يحبه و لا يؤثره تعب- لأن فعل غير المحبوب متعب- أ لا ترى أن جماع غير المحبوب- يحدث من الضعف أضعاف ما يحدثه جماع المحبوب- و الركوب إلى مكان غير محبوب متعب و لا يشتهى- يتعب البدن أضعاف ما يتعبه الركوب- إلى تلك المسافة إذا كان المكان محبوبا- و إذا أتعب القلب و أعيا- عجز عن إدراك ما نكلفه إدراكه- لأن فعله هو الإدراك- و كل عضو يتعب فإنه يعجز عن فعله الخاص به- فإذا عجز القلب عن فعله الخاص به- و هو العلم و الإدراك فذاك هو عماه

( شرح نهج البلاغة(ابن أبي الحديد)، ج 19 ، صفحه ى 11)

شرح نهج البلاغه منظوم

[183] و قال عليه السّلام:

إنّ للقلوب شهوة وّ إقبالا وّ إدبارا فأتوها من قبل شهوتها و إقبالها، فإنّ القلب إذا أكره عمى.

ترجمه

هلا دلها را روى آوردن و رو برگردانيدنى است، هر آن گاه كه خواهش كرد و روى آورد بسوى آنها بيائيد (و هر آن گاه كه خسته و بى ميل شد آن را واگذاريد) چرا كه دل آن هنگام كه مجبور شد كور گردد (و كارى كه با كورى و بى ميلى انجام پذيرد موجب پشيمانى گردد)

نظم

  • چو انسان وجهه همّت كند كاردر آن دل راست اقبالىّ و ادبار
  • اگر با ميل دل رو سوى آن كردبدان كان را به نيكى بر سر آورد
  • به بى ميلى ور از آن روى گرداندنشايد سوى آن كارت فرس راند
  • بكارى چون كه دل گرديد مجبورشود سرگرم آن با ديده كور
  • نگردد كار طى در حال كورى بود آن از نكوكارى بدورى
  • بهر كارى دلا با قلب خرّمبكن رو شو بكار نيك همدم
  • كه گر كارى بدلگرمى گزينى پشيمانىّ و دل سردى نه بينى
  • بهر كارت بود چون دل بخواهششوى مورد به تحسين و ستايش

( شرج نهج البلاغه منظوم، ج 9 ص 211 و 212)

منبع:پژوهه تبلیغ

این موضوعات را نیز بررسی کنید:

جدیدترین ها در این موضوع

فرزند کمتر، یا زندگی بهتر؟ مسئله این است

فرزند کمتر، یا زندگی بهتر؟ مسئله این است

خجالت نکش در نگاه اول فیلم تقابل‌هاست در یک زمینه طنز که مدام به مخاطب یادآور می‌شود چه جای خنده؟ فیلم را می‌توان در چند مضمونِ دوگانه بیان و نقد کرد. همان مضامین دوگانه‌ای که ساختار روایی فیلم را هم می‌سازند: دوگانه روستایی – شهری، دوگانه‌ی سپهر سیاسی - زندگی روزمره، دوگانه‌ی برنامه‌ریزی‌های سیاست اجتماعی و در نهایت دوگانه اراده – تقدیر که سکانس‌های انتهایی فیلم را شکل می‌دهد.
ایستاده در غبار نگاهی به «لاتاری» اثر محمدحسین مهدویان

ایستاده در غبار نگاهی به «لاتاری» اثر محمدحسین مهدویان

«لاتاری» فیلم موفقی است در جذب مخاطب عمومی سینمای ایران و البته فتح گیشه. فیلمی که توانسته جمیع جوانب امر را در حوزه جذابیت بخشی اینچنینی به خوبی و با فراست فراهم کند و به مقصود رسد. لاتاری فیلم مخاطب عام است.
عشق امیر به نوشین ; یادداشتی بر فیلم لاتاری

عشق امیر به نوشین ; یادداشتی بر فیلم لاتاری

راجر ایبرت بزرگترین منتقد آمریکایی معتقد است کار فیلم، برانگیختن تفکر مخاطب است. فیلمی قابل اعتنا و نقد است که خواب آسوده را از مخاطب بستاند. قطعاً هر فیلمی نماینده انعکاس اندیشه در جامعه مقصد است. در حقیقت فیلم ها ارزش ها و حقایق فراموش شده جوامع را آشکار می سازند.
انسان های هم عصر ما ; نگاهی به فیلم خرگیوش

انسان های هم عصر ما ; نگاهی به فیلم خرگیوش

خرگیوش اولین فیلم مانی باغبانی تجربه‌ای قابل قبول است اما کاستی‎های بسیاری در پردازش موضوع‌هایی دارد که سعی کرده است در فیلم به آنها بپردازد؛ مقوله‎هایی مثل بیماری رو به مرگ نزدیکان، تلاش‌های علمی یک نخبه جوان، ازدواج‎های پنهانی و مفهوم شادی.
بازخوانی یک کمدی سیاسی ; نگاهی به فیلم مصادره

بازخوانی یک کمدی سیاسی ; نگاهی به فیلم مصادره

فیلم مصادره اولین ساخته مهران احمدی، بازیگر پر سابقه سینمای ایران، فیلمی کمدی است که تلاش می‎کند با تصویرگری برخی از معضلات فرهنگی جامعه از منظر متفاوتی به مقولاتی بپردازد که به طور جدی جامعه ایرانی معاصر را تهدید می‎کنند.

پر بازدیدترین ها

No image

ارزش هایی که فراموش کرده‌ایم

آیا استراتژی مقابله با شبکه‌های ماهواره‌ای، لاجرم به افزایش تعداد شبکه‌های داخلی و تکثّر برنامه‌های همزمان می‌انجامد؟ آن هم در شرایطی ‌که در تأمین برنامه‌های مناسب و کیفی برای همان شبکه‌های قدیمی نیز با چالش‌های جدّی روبه‌رو هستیم. و آیا...
نگاهی به سریال معمای شاه | سریال های تاریخی که در تاریخ نمی مانند

نگاهی به سریال معمای شاه | سریال های تاریخی که در تاریخ نمی مانند

این روزها در باره اشتباهات تاریخی یا به اصطلاح «گاف» های سریال معمای شاه حرف ها فراوانی در شبکه های اجتماعی شنیده می شود. این ماجرا در مورد سریال کیمیا هم به وجود امد. هرچند که در مورد آن کسی برای پاسخ دادن پا به میدان نگذاشت اما در مورد سریال معمای شاه ماجرا این گونه نبود.
لحن غبار آلود یک فیلم

لحن غبار آلود یک فیلم

عنوان ایستاده در غبار، علاوه بر اشاره به سکانسی از فیلم که حاج احمد متوسلیان را بی‌سیم به دست در میان گرد و خاکِ تیر و ترکشِ‌ خمپاره‌ها، برقرار و استوار با حسی سرشار از خضوع، تصویر کرده، دلالت‌های دیگری را نیز به ذهن متبادر می‌سازد
سیری در تاریخ رابطه سینما و واقعیت | مثلث واقعیت: دیدار، پدیدار، پندار

سیری در تاریخ رابطه سینما و واقعیت | مثلث واقعیت: دیدار، پدیدار، پندار

"لرزش تصویری در فیلمی به ما القا کننده واقعی بودن صحنه ای است که میبینیم، هرچند هرگز در نگاه واقعی خود لرزشی را حس نمیکنیم ولی لرزش در فیلم موجب میشود مخاطب احساس کند، با صحنه ای واقعی روبرو است، این واقعیتی است که سینما جایگزین واقعیت میکند"
ای کاش قضاوتی در کار بود ؛ نقدی بر فروشنده فرهادی و نگاه او به اخلاق

ای کاش قضاوتی در کار بود ؛ نقدی بر فروشنده فرهادی و نگاه او به اخلاق

مسئله آقای فرهادی چیست؟ او به اخلاق سنتی باور ندارد. بارها این را گفته است که اخلاق در جامعه معاصر معنا و مساله تازه ای می‌یابد. او اخلاق سنتی را نقد می‌کند و اخلاق مدرن را هم به چالش می‌کشد.
Powered by TayaCMS